Elon Musk leek een Hitlergroet te brengen toen hij het begin van Donald Trumps tweede termijn als president van de VS vierde. Trumps nieuwe regering heeft gezegd dat ze Groenland en Panama zal verwerven, de financiering van Amerikaanse buitenlandse hulpprogramma’s zal stopzetten, federale werknemers zal ontslaan en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in het Oval Office zal vernederen.
Sommige historici trekken parallellen tussen de tweede termijn van Trump en Hitlers regime. Is de vergelijking tachtig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog relevant?
Afgelopen oktober, in de laatste rechte lijn van de Amerikaanse presidentscampagne, vertelde Donald Trump zijn aanhangers op een bijeenkomst in Atlanta dat hij “geen nazi” was . Hij reageerde op opmerkingen van zijn voormalige stafchef, John Kelly , die in een interview zei dat Trump tijdens zijn eerste ambtstermijn meer dan eens had gesuggereerd dat nazileider Adolf Hitler “een aantal goede dingen deed”. Kelly zei dat hij na het raadplegen van een woordenboek tot de conclusie was gekomen dat Trump “zeker” voldeed aan de definitie van een fascist .
Sinds het begin van Trumps tweede termijn als president van de VS worden er weer vergelijkingen gemaakt tussen zijn regering en het naziregime.
Het opgeheven rechterarmgebaar van Witte Huis-adviseur Elon Musk tijdens Trumps inauguratieparade bracht veel historici ertoe het een nazigroet te noemen. “Hoe kon je dat niet doen?”, zegt Peter Hayes, emeritus hoogleraar aan de Northwestern University in Illinois en auteur van talloze studies over de nazipartij.
Musks groet was niet zo flagrant “als het gebaar van Steve Bannon ” tijdens de Conservative Political Action Conference, voegt Hayes toe , verwijzend naar Trumps voormalige adviseur, die in februari tijdens de conservatieve bijeenkomst de Hitlergroet bracht.
‘Steeds relevanter wordende’ vergelijkingen
Nu westerse samenlevingen te maken krijgen met toenemend nationalisme, extreemrechtse retoriek en naar binnen gerichte houdingen, zien sommige deskundigen steeds meer overeenkomsten tussen het huidige tijdperk en de periode voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog .
Voor historici is het altijd moeilijk om parallellen te trekken tussen het verleden en het heden. Maar volgens Hayes blijken bepaalde vergelijkingen daardoor “overdreven”, maar ook “steeds relevanter”.
“Overdreven omdat Trump geen specifieke groep als de wortel van alle kwaad in de wereld heeft aangewezen” om “potentieel te worden uitgekozen voor moord”, zegt Hayes, in een toespeling op de uitroeiing van de Joden door het Derde Rijk .
Maar Trump heeft de aanvallen op ‘de ‘vijanden binnenin’ die uit het politieke lichaam verwijderd moeten worden, vermenigvuldigd en hij toont, net als Hitler, absolute zekerheid over zijn eigen genialiteit, gekoppeld aan een meedogenloze vastberadenheid om alle belemmeringen voor het bereiken van zijn doelen uit de weg te ruimen’.
“En de laatste tijd combineert hij extreem nationalisme met een honger naar expansie die hij eerder niet liet zien.”
Tijdens zijn toespraak tot een gezamenlijke vergadering van het Congres op 4 maart bevestigde Trump zijn expansionistische doelen voor Groenland . De Amerikaanse president zei dat hij een boodschap had voor “de ongelooflijke mensen van Groenland. Wij steunen uw recht om uw eigen toekomst te bepalen, en als u dat wilt, heten wij u welkom in de Verenigde Staten van Amerika.”
Trump zei dat zijn regering “met iedereen die erbij betrokken is samenwerkt om Groenland te krijgen”.
“We hebben het echt nodig voor de internationale wereldveiligheid. En ik denk dat we het gaan krijgen. Op de een of andere manier gaan we het krijgen,” zei hij in dit, zijn eerste beleidstoespraak sinds hij op 20 januari weer aan de macht kwam.
Voor Hayes kan deze wens om het autonome Deense grondgebied in te nemen worden vergeleken met Lebensraum, of “leefruimte”, een van de basisconcepten van de nazi-ideologie. “De motivatie achter het hongeren naar Groenland en het hongeren naar Oekraïne en de Kaukasus (in Hitlers geval) is hetzelfde: het verkrijgen van essentiële hulpbronnen. Voor Trump zijn dat mineralen; voor Hitler was dat graan en olie. De controle over deze dingen lijkt voor beide mannen van vitaal belang voor de overwinning in de meedogenloze strijd van de wereldpolitiek”, zegt Hayes.
‘Een gevoel van ongebreidelde macht’
Christopher Browning, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van North Carolina, heeft een genuanceerder standpunt.
“Voor zover Trump een beeld heeft van Amerika’s vroegere grootheid, lijkt het de late 19e eeuw te zijn, met immens rijke zakenmagnaten die oligarchisch bestuur uitoefenden, en grootmachten die hun respectievelijke invloedssferen uithakten en domineerden,” zegt Browning. “Groenland en Panama grijpen en het brutale Canada onderwerpen past veel meer in een imperiale mentaliteit van de late 19e eeuw dan iets dat lijkt op Hitlers Lebensraum .”
Browning, een specialist in Holocaust -studies, deelt Hayes’ analyse van de fundamentele verschillen tussen de Amerikaanse president en de Führer.
“Hitler was een ideoloog met een vast idee van geschiedenis als rassenstrijd, een vals uitgangspunt, waaruit hij veel ogenschijnlijk logische conclusies trok”, zegt hij.
Ook wij hebben jou steun nodig in 2025, gun ons een extra bakkie koffie groot of klein.
Dank je en proost?
Wij van Indignatie AI zijn je eeuwig dankbaar
Trump daarentegen hanteert “een veel persoonlijker regime, dat vooral gebaseerd is op het bevredigen van zijn onverzadigbare behoefte aan lof, een gevoel van ongebreidelde macht en het feit dat al zijn trouwe volgelingen zich schikken naar zijn eindeloze litanie van leugens, waarbij hij de realiteit vervangt door de ‘waarheid van Trump’”.
Browning merkt echter wel enkele “griezelige gelijkenissen” op tussen de twee mannen, en trekt parallellen tussen de bestorming van het Congres op 6 januari 2021 door Trump-aanhangers en de Münchense staatsgreep van de nazileider in november 1923:
“Hitler lanceerde een mislukte staatsgreep, werd geconfronteerd met een rechtssysteem dat hem niet ter verantwoording wilde of kon roepen, en werd niet als ongewenste misdadiger naar Oostenrijk verbannen” (wat zijn Duitse politieke carrière zou hebben beëindigd). Hij “blies zijn politieke carrière nieuw leven in met steun van de traditionele conservatieven aan de rechterkant, en verkreeg legaal de macht, klaar om vervolgens een ‘legale revolutie’ van binnenuit uit te voeren,” merkt Browning op.
Ook Trump “lanceerde een mislukte staatsgreep, werd niet afgezet (wat zijn kandidatuur voor het presidentschap zou hebben beëindigd), overleefde een lethargische rechterlijke macht die hem niet ter verantwoording kon roepen voor zijn misdaden, blies zijn politieke carrière nieuw leven in met steun van de Republikeinse partij, verkreeg het presidentschap op legale wijze en is nu begonnen aan een ‘legale revolutie’ om de Amerikaanse regering te ontmantelen en opnieuw vorm te geven”.
Sommige waarnemers wijzen er ook op dat een groot deel van de Amerikaanse zakenwereld zich ondergeschikt maakte aan Trump, op dezelfde manier waarop de Duitse bedrijven Krupp en Thyssen zich ondergeschikt maakten aan het Derde Rijk.
Voor Browning is deze analogie toepasselijk: “De zakenwereld is geobsedeerd door het verkrijgen van lagere belastingen en meer deregulering. Niets anders lijkt op de weegschaal te drukken zolang ze deze twee dingen krijgen, ongeacht de uiteindelijke kosten voor de maatschappij en het land. Zelfs het vooruitzicht van ruïneuze tarievenoorlogen heeft geen effect op hen. In die zin zijn ze net zo misleid en verblind over de uiteindelijke gevolgen van Trump als Duitse zakenlieden waren over Hitler.”
‘Een normale procedure voor dictators’
Paul Lerner, hoogleraar geschiedenis aan de University of Southern California, ziet ook een reeks parallellen tussen Trumpisme en de autoritaire heersers van de jaren 30 en 40. Een daarvan betreft met name het type taal dat de Amerikaanse president gebruikte.
“Vooral de manier waarop Trump insinuaties gebruikt – de manier waarop hij geweld aanmoedigt, zijn bedeesde houding, doet me denken aan Mussolini. De taal vertoont ook parallellen met fascistisch anti-intellectualisme, minachting voor deskundige kennis, nuance,” zegt Lerner.
Lerner zegt ook dat de Amerikaanse media onder controle zijn sinds Trump weer aan de macht is, iets wat “een standaardprocedure is voor dictators”.
“Trump heeft al zijn ministerie van propaganda en hij verslaat de mainstream media, die hem al tien jaar niet ter verantwoording roepen. Journalisten krijgen verhalen door toegang te houden tot het Witte Huis en als het schrijven van kritische stukken betekent dat je je toegang verliest, zal uiteindelijk alleen de vriendelijke pers toegang hebben.”
Anne Berg, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Pennsylvania, merkt op dat “deze aanvallen op de pers verschrikkelijk zijn”, maar volgens haar zijn de implicaties ervan vandaag de dag veel groter dan onder nazi- Duitsland .
“De Duitsers mochten immers naar de vijandelijke radio luisteren”, zegt ze, ook al was dat “verboden en tijdens de oorlog zwaar bestraft”.
“Nazi-Duitsland heeft de aard van informatie niet veranderd. Wat er nu gebeurt, is wereldwijd veel verraderlijker en veel consequenter. We leven in een post-waarheidsomgeving,” waar online informatie-ecosystemen “worden getransformeerd door door AI gegenereerde content. Er is geen Feindsender meer” (de term van het naziregime voor vijandige radiostations).
“De hele wereld zit op X” (voorheen bekend als Twitter), zegt ze.
“Trumps aanval op de media is eigenlijk een aanval op de waarheid, feiten en objectiviteit zelf, het krachtigst uitgedrukt in zijn gezamenlijke aanvallen op het hoger onderwijs en elite-universiteiten zoals de mijne ” , zegt Berg. “En hoewel mensen zich zeker realiseren wat er gebeurt”, is de content die ze op hun telefoons zien uiteindelijk verdraaid naar het “sensationele en vermakelijke”.
‘Democratie wordt ernstig bedreigd’
“Er is geen twijfel dat de Amerikaanse democratie acuut in gevaar is,” zegt Berg. “In feite leven we op dit moment niet meer in een functionerende democratische samenleving. Het systeem is nog niet volledig getransformeerd of ontmanteld, maar we zien letterlijk in real time de vorming van een dictatuur, ook al zijn de precieze contouren van zo’n dictatuur nog steeds slecht gedefinieerd. De vraag is hoeveel tijd we hebben voordat het venster voor effectief verzet sluit.”
Haar collega-historici zijn net zo pessimistisch. “We zijn zes weken onderweg” in Trumps tweede termijn “en de democratie staat ernstig op het spel”, zegt Lerner. “Ik weet niet of het in mijn leven zal worden hersteld, wat erg deprimerend is.”
“Trump heeft zijn controle over de politiemacht (de FBI, het ministerie van Justitie) en het leger versterkt,” zegt Hayes. “Trump is ijdel, solipsistisch en een pestkop die geobsedeerd is door het demonstreren van zijn kracht. Wanneer de zaken uit de hand beginnen te lopen en de oppositie toeneemt, zullen hij en zijn aanhangers instinctief hun toevlucht nemen tot geweld.”
Browning verwacht van zijn kant niet de “onmiddellijke opbouw van een eenpartij-politiestaatdictatuur, zoals Hitler in vijf maanden voor elkaar kreeg”.
Hoewel hij een “aanzienlijke ‘democratische terugval’ in een ‘illiberale democratie’” ziet, vergelijkbaar met de regering van premier Viktor Orban in Hongarije , wijst hij erop dat “de Amerikaanse grondwet zeer moeilijk te wijzigen is” en dat “het Amerikaanse federale systeem met sterke deelstaatregeringen niet omvergeworpen kan worden”.
“Het pluralisme en de diversiteit van de Amerikaanse samenleving en een sterk federaal systeem van staatsbesturen, gecombineerd met de incompetentie van zoveel door Trump benoemde personen, vormen de beste hoop om de erosie van de democratie te vertragen”, aldus Browning.
