Europa Ik schrijf deze tirade met het besef dat we de toekomst niet kunnen begrijpen als we het verleden niet begrijpen – en het verleden is ingewikkeld.
Angela Merkel stelde ooit een kwellende vraag: “Wanneer de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog zijn overleden, weten we of we van de geschiedenis hebben geleerd.” Vandaag hebben we ons antwoord, en we hoefden niet eens te wachten tot ze allemaal voorbij waren. De recente bijeenkomst in het Oval Office, waarin Trump en Vance Zelensky probeerden te vernederen toen hij opkwam voor de belangen van Oekraïne, gevolgd door de opschorting van de Amerikaanse militaire hulp aan Oekraïne, maakte dit overduidelijk.
Als we kijken naar het veranderende geopolitieke landschap, is één ding duidelijk: welkom in een brute nieuwe wereld van transactionele, quid pro quo-politiek, een dog-eat-dog-mentaliteit die doet denken aan de Gilded Age en het tijdperk van de roversbaronnen. De wereld is onomkeerbaar veranderd, en de Verenigde Staten ook. Een geest die eenmaal is uitgebreid, keert nooit meer terug naar zijn oorspronkelijke dimensies.
In de transactionele wereld van Trump heeft het beleid van “America First” het Amerikaanse exceptionalisme verstikt. Een wereld waarin communicatie met autocraten en dictators de voorkeur krijgt boven bondgenoten, waardoor bondgenoten afstand nemen van de VS. Het is nu een andere wereld, een die nooit meer hetzelfde zal zijn – en de Verenigde Staten ook niet. Zoals Oliver Wendell Holmes Sr. ooit zei: “Iemands geest, eenmaal opgerekt door een nieuw idee, krijgt nooit meer zijn oorspronkelijke dimensies terug.
In onze wereldeconomie, waar Amerikaanse en Europese investeringen onlosmakelijk verbonden zijn met Oost-Aziatische en olieproducerende landen, kondigt de regering-Trump een nieuwe perfecte storm aan. Ze negeert daarbij de vele opeenvolgende crises die we vandaag de dag ervaren: klimaatverandering, economische instabiliteit, migratie en politieke fragmentatie. Deze kunnen de beschaving op een breekpunt brengen, wat kan leiden tot een ontbinding die vergelijkbaar is met of zelfs nog verwoestender is dan eerdere ineenstortingen.
In mijn eigen land, Nederland, zien we een soortgelijke verschuiving met toenemende zelfgenoegzaamheid, ervan uitgaande dat “het hier niet kan gebeuren”, ondanks dat de geschiedenis ons keer op keer laat zien dat democratische terugval eerst subtiel kan zijn en dan snel kan versnellen. In Nederland zien we hoe massale onwetendheid, desinformatie en polarisatie de fundamenten van de democratische beschaving ondermijnen.
De handlangers van de neofascisten hebben de huidige ‘Nederland Eerst’-regering onder leiding van Wilders ingeluid. Voor Wilders en zijn soortgenoten zijn zij de enigen die ertoe doen; hij heeft geen rechtvaardiging, geen redenering nodig – hij heeft altijd gelijk. Als liberaal vind ik het bijzonder verontrustend dat de VVD, ooit een fervent voorstander van liberale kernwaarden, is bezweken voor nihilisme, wrok en populistische druk. Dit heeft niet alleen interne onrust veroorzaakt, maar heeft ook in heel Europa weerklank gevonden. Door de macht aan extreemrechts te geven, hebben ze een daad begaan die zowel onbegrijpelijk als onvergeeflijk is.
Hoewel ik geneigd ben om me terug te trekken in stilte, erken ik dat nihilisme en nativisme niet onbetwist mogen blijven. We kunnen onszelf niet het zwijgen opleggen, zelfs niet als onze meningen impopulair of onwelkom zijn.
Trump belichaamt dit nihilisme; hij is een roofdier dat het dictum volgt dat macht gelijk heeft. In zijn wereldbeeld is de waarheid kneedbaar, zijn instellingen wegwerpbaar en overstijgt eigenbelang elk gevoel van plicht of principe. Dit komt overeen met wat Hannah Arendt beschreef in The Origins of Totalitarianism: wanneer mensen niet langer in de waarheid geloven, worden ze kwetsbaar voor autoritarisme, omdat ze zich terugtrekken in cynisme, apathie en compassie verdwijnen. De erosie van spirituele en ethische waarden creëert een vruchtbare bodem voor demagogen die angst en wrok manipuleren. Niets heeft inherente betekenis of waarde.
We leven in een tijdperk waarin democratie, vrijheid en beschaving steeds vaker verkeerd worden begrepen. De tijdgeest tast de geest van de democratische beschaving aan, vervangen door massale onwetendheid en cynische oproepen om “Amerika weer groot te maken.” Wat we in de Verenigde Staten zien is niet alleen populisme, in zijn puurste vorm, de reactie op het falen van de elite, maar wat we zien is de heropleving van iets duisterders: autoritarisme met fascistische ondertonen. We erkennen deze realiteit allemaal op een bepaald niveau, maar velen ontkennen het zolang ze kunnen. Toch verandert ontkenning de feiten niet.
De Europese democratie en instellingen zijn niet immuun voor deze krachten. De Europese Unie is verzwakt door prioriteit te geven aan uitbreiding boven EU-integratie en het falen om immigratie, klimaatverandering, ongelijkheid en defensie-uitgaven aan te pakken. Ze worden verder uitgehold wanneer er compromissen worden gesloten over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de persvrijheid in Hongarije en Polen, wanneer populistische bewegingen aan kracht winnen en wanneer extreemrechtse krachten worden genormaliseerd.
De groeiende invloed van figuren als Orban en Le Pen, benadrukken de kwetsbaarheden van deze aanpak. Een meer geconsolideerde EU had mogelijk sterkere interne mechanismen gehad om democratische terugval tegen te gaan.
Zoals Socrates meer dan 2000 jaar geleden zei, moeten we het probleem bij zijn ware naam noemen in plaats van het te verhullen. De retoriek, het zondebok-denken, de aanvallen op democratische instellingen en de normalisering van politiek geweld zijn allemaal echo’s van eerdere waarschuwingen van figuren als Mann, Adorno, Levi, Churchill en Camus.
Dit is de reden waarom Thomas Manns waarschuwing van 3 oktober 1940 op Claremont College zo profetisch blijft: “Laat me je de hele waarheid vertellen: als fascisme ooit naar Amerika zou komen, zal het komen in naam van de vrijheid.” Manns citaat is bijzonder huiveringwekkend omdat het de paradox vastlegt van hoe autoritarisme zich vaak vermomt in de taal van “vrijheid”. Extreemrechts in de VS en Europa wapent ideeën van “vrijheid” steeds meer om de ontmanteling van democratische normen te rechtvaardigen.
Het is tijd dat we stoppen met het Trumpisme ‘populisme’ te noemen.
De mechanismen waarmee hij de macht wil consolideren gaan veel verder dan democratische concessies of verkiezingsoverwinningen. Trump legt de basis voor autoritair bestuur, waarbij hij tactieken gebruikt die we door de geschiedenis heen hebben gezien. Zijn terugkeer is niet alleen een voortzetting van zijn vorige regering, het is een escalatie.
Ook wij hebben jou steun nodig in 2025, gun ons een extra bakkie koffie groot of klein.
Dank je en proost?
Wij van Indignatie AI zijn je eeuwig dankbaar
Project 2025, de blauwdruk van zijn regering, is geen chaos om de chaos; het is een methodische strategie gericht op het ontmantelen van de Amerikaanse regering en het maatschappelijk middenveld. Het probeert een christelijk-nationalistische dictatuur te normaliseren door middel van uitvoerende bevelen die zijn ontworpen om “shock and awe” te creëren. Dit is niet alleen ideologie aan het werk; het is een berekende poging om angst, woede en instabiliteit binnen overheidsinstellingen te zaaien.
De vraag is: hoe lang zal het publiek deze voortzetting van deze spiraal van chaos, vriendjeskapitalisme, wetteloosheid, isolatie, autoritarisme en machtsmisbruik tolereren? Zoals Montesquieu waarschuwde: “Wie macht heeft, is geneigd macht te misbruiken. Daarom moet macht, gezien de manier waarop dingen zijn geregeld, macht stoppen.” De scheiding der machten is daarom essentieel, zoals de voormalige Franse premier Alain Juppé opmerkt in Le Monde.
Ook Elon Musk speelt een rol in deze verstoring. Zijn zogenaamde “Department of Government Efficiency” heeft geprobeerd belangrijke instellingen te infiltreren, waaronder het ministerie van Financiën. Zijn sledgehammer-aanpak weerspiegelt wat hij met Twitter heeft gedaan, nu X, door een ooit wereldwijd platform te transformeren in een gevaarlijk extreemrechts propagandamiddel.
Zoals Philippe Bernard schrijft in Le Monde: “Vicepresident JD Vance begon op de Veiligheidsconferentie van München de alliantie met Europa te verbreken, die in 1945 was gesloten na het verslaan van de nazi’s.” Een diplomaat die aanwezig was op de conferentie, beschreef de toespraak van Vance als fascistisch en anti-Europees. De ironie van Vance die Europeanen de les leest over de vrijheid van meningsuiting terwijl hij vragen van journalisten afwijst, en zichzelf associeert met het Poetin-regime dat andersdenkenden gevangen houdt, is onmiskenbaar.
De aanmoediging door de VS van de extreemrechtse AfD (Alternative for Germany) in Duitsland en Nigel Farage’s “Reform UK” is onderdeel van een bredere poging om Europa en het Europese project te verzwakken. Paradoxaal genoeg kunnen Trumps pogingen om de EU te ondermijnen haar dwingen zichzelf opnieuw uit te vinden en het “Europa van de bereidwilligen” te versterken.
Binnen enkele weken heeft de Trump-machine al een ramp veroorzaakt. Zoals gebruikelijk heeft hij Oekraïne onder druk gezet om, in de woorden van Don Corleone, “een aanbod te accepteren dat het niet kan weigeren.” De bijeenkomst in het Oval Office was een demonstratie van de nieuwe wereldorde: de sterken doen wat ze willen, terwijl de zwakken zich moeten schikken. Hiermee keert de VS terug naar een Hobbesiaanse staat.
Dit is niet de orde van na de Tweede Wereldoorlog, maar een terugval naar het 19e-eeuwse model van rijken en monarchen. Trump heeft het Amerikaanse buitenlandse beleid opnieuw geprioriteerd om het af te stemmen op de doelstellingen van Vladimir Poetin, en treedt daarmee feitelijk op als zijn proxy. Hij beweert vrede te zoeken in Oekraïne, maar de militaire, politieke en economische druk op Zelensky is bedoeld om Oekraïne tot capitulatie te dwingen. Er wordt al gesproken over een ‘regimewisseling’ in Kiev, een bekend Amerikaans concept.
Europa moet alle aanhoudende illusies over haar invloed wegnemen. Zonder Europese en Oekraïense betrokkenheid kan er geen blijvende vrede in Oekraïne zijn. Dit moment is strategisch: sinds de Duitse eenwording positioneert Europa zich als een Amerikaans protectoraat, dat vertrouwt op een steeds onvoorspelbaardere beschermheer. Gedurende twee decennia negeert Europa Amerika’s draai naar de Indo-Pacific, alleen om de VS even terug te draaien toen ze Europese steun nodig had voor sancties tegen Rusland.
Europa moet stoppen met het uitbesteden van zijn buitenlands en veiligheidsbeleid. Zoals president Macron in 2017 voorstelde, betekent strategische autonomie niet dat de transatlantische banden worden opgegeven, maar dat de relatie opnieuw wordt beoordeeld met het besef dat gezien de onlosmakelijke economische banden tussen de VS en Europa, het verbreken van die banden, ondanks politieke spanningen, vrijwel onmogelijk zou zijn zonder catastrofale economische gevolgen voor beide partijen.
Het grillige beleid van de Trump-regering kan bondgenootschappen onder druk zetten, maar de realiteit van economische onderlinge afhankelijkheid fungeert als tegenwicht en voorkomt een grootschalige breuk. Dit maakt het nieuwe mantra onvermijdelijk: “Samenwerken wanneer we kunnen, onafhankelijk zijn wanneer we moeten.” Europa, een economische grootmacht met 450 miljoen mensen en 22 miljoen bedrijven, moet zichzelf militair en politiek emanciperen van de VS om relevant te blijven.
Wie vertrouwt er op dit moment nog op de Amerikaanse toezeggingen? De veiligheidsgaranties van de NAVO zijn, ondanks de geruststellingen van Mark Rutte, nog nooit zo onzeker geweest. Europa moet zijn veranderende positie in een veranderende wereldorde erkennen. Zoals Merkel in 2017 erkende: “De dagen dat we volledig op anderen konden vertrouwen, zijn tot op zekere hoogte voorbij. Wij Europeanen moeten ons lot in eigen hand nemen.”
Europa moet erkennen dat de zeventig jaar van vertrouwen en samenwerking met de VS nu voorbij zijn. Ondanks Europa’s terughoudendheid om de volledige verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen. Europese leiders, waaronder de toekomstige Duitse bondskanselier, Friedrich Merz, een toegewijde Atlanticist, volgden dezelfde gedachtegang toen hij verklaarde dat zijn absolute prioriteit zou zijn om Europa te versterken om onafhankelijkheid van de VS te bereiken. De vraag is vandaag de dag, gezien Europa’s terughoudendheid om de volledige verantwoordelijkheid voor zichzelf te nemen, in hoeverre strategische autonomie meer een idee is dan een realiteit.
Vandaag herinnert Europa eraan hoe president De Gaulle in de jaren 60 de VS beschouwde als “een bezettingsstaat die zich bemoeit met alle economische, militaire en politieke processen in de wereld”. Op 7 maart 1966 stuurde De Gaulle een brief naar de Amerikaanse president Johnson, waarin hij de terugtrekking van Frankrijk uit de militaire vleugel van de NAVO aangaf en ook dat Frankrijk de soevereiniteit in eigen hand had genomen en de Franse militaire troepen niet langer onder het bevel van de NAVO stelde. Vandaag roept de vraag op: misschien had Charles De Gaulle toch gelijk. Zoals de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp vandaag zei: “We zijn nu allemaal gaullisten.”
Mening: betoogt dat het hedendaagse politieke landschap een gevaarlijke verschuiving naar transactioneel, autoritair bestuur weerspiegelt, wat doet denken aan het verleden. Het benadrukt de erosie van democratische waarden in zowel de VS als Europa, geïllustreerd door figuren als Trump en nationalistische leiders, en roept Europa op om strategische autonomie serieus te nemen en zijn afhankelijkheid van de VS te heroverwegen.
