Ibrahim Traoré van Burkina Faso is bezig zijn land te hervormen en daarbij vijanden in het Westen te maken. Sinds hij in 2022 aan de macht kwam, heeft de jonge militaire leider Franse troepen verdreven, westerse bedrijven verdreven en zijn land verbonden aan Rusland, Cuba en Venezuela.
Burkina Faso – Traoré, die pan-Afrikaanse eenheid en nationale zelfredzaamheid promoot en staatspogingen overleeft, profileert zich als een radicale anti-imperialist en heeft daarvoor kritiek gekregen van Washington en Parijs. MintPress News onderzoekt het project in Ouagadougou en de wereldwijde krachten die het proberen te stoppen.
Traoré in het vizier
Volgens overheidsverklaringen overleefde Traoré vorige maand ternauwernood een door het buitenland georkestreerde staatsgreep. Minister van Veiligheid Mahamadou Sana zei dat de militaire junta een “groot complot” om het presidentieel paleis op 16 april te bestormen, had verijdeld. De samenzweerders, zei hij, waren gestationeerd in Ivoorkust, een buurland dat door Washington wordt gesteund en waar de Amerikaanse militaire aanwezigheid recentelijk is uitgebreid . Sinds hij in september 2022 door een militaire staatsgreep aan de macht kwam, krijgt Traoré kritiek van westerse regeringen, met name de Verenigde Staten.
Op 3 april sprak generaal Michael Langley, commandant van US Africa Command (AFRICOM), voor de Senaat. Hij beschuldigde de Burkinese leider van corruptie en van het helpen van Rusland en China om een imperiale positie in Afrika te verwerven. AFRICOM, het regionale commando van het Pentagon voor Afrika, coördineert Amerikaanse militaire operaties, inlichtingenvergaring en veiligheidspartnerschappen op het hele continent, vaak gekaderd als terrorismebestrijdingsoperaties.
Op de dag van de staatsgreep wijzigde de Amerikaanse ambassade haar reisrichtlijnen voor Burkina Faso naar “niet reizen”. Langley zou dit jaar meerdere keren met de Ivoriaanse minister van Defensie, Téné Birahima Ouattara, hebben gesproken, zowel vóór als ná de staatsgreep.
Sinds zijn machtsovername beperkt Traoré systematisch de invloed van westerse mogendheden in zijn land, door het een kwestie van nationale soevereiniteit te noemen. In januari 2023 zette hij de Franse ambassadeur het land uit en noemde het land een “imperialistische staat”.
Een maand later beval hij Franse troepen Burkina Faso te verlaten. Dit bracht een golf van andere West-Afrikaanse landen, die voorheen deel uitmaakten van het Franse Rijk, op gang om hetzelfde te doen. Vandaag de dag hebben Mali, Tsjaad, Senegal, Niger en Ivoorkust de Franse troepen uit hun land verdreven. President Emmanuel Macron reageerde door Burkina Faso en andere landen van “ondankbaarheid” te beschuldigen en eraan toe te voegen dat deze landen “vergeten waren Frankrijk te bedanken”.
De regering van Traoré heeft ook talloze door de westerse overheid gesponsorde media geblokkeerd of uitgesloten, omdat ze werden bestempeld als agenten van het neokolonialisme. Radio France International en France 24 waren de eersten. Daarna volgden Voice of America, de Britse BBC en het Duitse Deutsche Welle in 2024. Deze stappen leidden tot scherpe kritiek van westerse organisaties. Human Rights Watch beschuldigde de regering bijvoorbeeld van “hardhandig optreden” tegen afwijkende meningen.
Hoewel Frankrijk formeel al meer dan een halve eeuw onafhankelijk is, behoudt het aanzienlijke controle over zijn voormalige Afrikaanse koloniën. Veertien landen gebruiken de CFA-frank, een internationale valuta met een vaste koers ten opzichte van de Franse frank en nu ook de euro. Dit betekent dat import vanuit en export naar Frankrijk (en nu ook naar Europa) zeer goedkoop is, maar dat dezelfde export naar de rest van de wereld onbetaalbaar is. Frankrijk behoudt een vetorecht over het monetaire beleid van de CFA-frank, waardoor Afrikaanse landen economisch afhankelijk zijn van Parijs.
Traoré beschreef de CFA-frank als een mechanisme dat “Afrika in slavernij houdt” en kondigde zijn voornemen aan om een nieuwe munteenheid te creëren. Samen met Mali en Niger heeft Burkina Faso zich losgemaakt van het door het Westen gesteunde regionale blok ECOWAS en de Alliantie van Sahelstaten opgericht, een pan-Afrikaanse unie van staten die zichzelf ziet als de eerste stap naar een verenigd, anti-imperialistisch Afrika.
De erfenis van Sankara
Dit was de droom van de revolutionaire leider van Burkina Faso, Thomas Sankara. Net als Traoré was Sankara een militair die begin dertig de macht greep. En in slechts vier jaar tijd voerde hij ingrijpende hervormingen door om de productiviteit van het land te verhogen en de afhankelijkheid van buitenlandse hulp te minimaliseren. Met de stelling: “Wie je voedt, beheerst je”, promootte hij binnenlandse, kleinschalige landbouw om voedzaam, lokaal voedsel te produceren.
Terwijl veel leiders in de regio overheidsgeld verduisterden, bouwde Sankara’s socialistische revolutie sociale woningen en gezondheidscentra en pakte het massaal analfabetisme aan. Als feminist verbood hij gedwongen huwelijken en vrouwelijke genitale verminking en maakte hij er een erezaak van om grote aantallen vrouwen op hoge machtsposities te benoemen.
Sankara werd in 1987 vermoord. Pas nadat Traoré aan de macht was gekomen, werd zijn moordenaar, voormalig president Blaise Compaoré, bij verstek veroordeeld. Compaoré leeft in ballingschap in Ivoorkust.
Traoré ziet zichzelf als een leerling van Sankara en zijn beweging. Westerse commentatoren zijn verdeeld over de vraag of hij werkelijk in de voetsporen van de legendarische leider treedt. Sommigen, zoals Daniel Eizenga van het Africa Center for Strategic Studies (een denktank van het Pentagon), stellen dat de vergelijkingen eindigen met de voorliefde van de leider voor militaire uniformen en rode baretten. Anderen, zoals het tijdschrift The Economist, betreuren dat Traoré de ware is – een ontwikkeling die slecht nieuws betekent voor het bedrijfsleven. Maar weinigen kunnen ontkennen dat hij enorm populair is. De Ghanese president John Mahama merkte bijvoorbeeld op dat Traoré zijn inauguratie in januari bijwoonde en veel meer applaus kreeg dan wie dan ook, inclusief Mahama zelf.
Veel van Traorés initiatieven zijn direct geïnspireerd door het Sankara-tijdperk. De nieuwe militaire regering legt de nadruk op het bereiken van voedselsoevereiniteit. Er is een nieuw initiatief van 1 miljard dollar gelanceerd om de landbouw te mechaniseren en de productie van basisgewassen zoals rijst, maïs en aardappelen te verhogen.
Traoré heeft ook stappen gezet om de mijnbouwsector van het land te nationaliseren. De economie van Burkina Faso draait om goud; het edelmetaal is goed voor meer dan 80% van de export. Het land is de 13e goudproducent ter wereld en produceert ongeveer 100 ton goud per jaar, wat overeenkomt met ongeveer $ 6 miljard. Omdat buitenlandse bedrijven de productie bezitten en controleren, profiteren het land en de bevolking echter nauwelijks van de industrie. Het jaarlijkse BBP van Burkina Faso bedraagt slechts ongeveer $ 18 miljard.
“Waarom blijft het grondstoffenrijke Afrika de armste regio ter wereld? De staatshoofden van Afrikaanse landen zouden zich niet als marionetten in de handen van de imperialisten moeten gedragen”, zei Traoré . In augustus nationaliseerde zijn regering twee belangrijke goudmijnen in westerse handen, waarvoor ze slechts 80 miljoen dollar betaalden , een fractie van de 300 miljoen dollar die ze naar verluidt in 2023 zouden hebben verkocht . In november kondigde de regering de bouw aan van de eerste goudraffinaderij van het land.
Een natie in oorlog
Burkina Faso blijft een land in crisis. Het land – en zelfs een groot deel van de Sahelregio – is verwikkeld in een bittere strijd met goed bewapende islamistische groeperingen die aan de macht kwamen en een prominente rol speelden na de NAVO-interventie in Libië in 2011. Sindsdien is Libië een exporteur van extremisme geworden, wat de regio destabiliseert. Naar schatting is tot 40% van het land in handen van Al-Qaida of aan Islamitische Staat gelieerde strijdkrachten. In 2024 kwamen meer dan 1000 mensen in Burkina Faso om het leven door toedoen van deze groeperingen.
Om deze reden heeft Traoré het uitstellen van de verkiezingen die hij beloofde toen hij aan de macht kwam gerechtvaardigd – een besluit dat door velen is bekritiseerd. “[Verkiezingen zijn] niet de prioriteit; veiligheid is duidelijk de prioriteit”, zei hij . Het valt nog te bezien of de Burkinese bevolking deze beslissing zal accepteren.
De misschien wel meest discutabele actie van de oorlog vond plaats in 2023 in het dorp Karma, waar ongeveer 150 mensen werden afgeslacht. Hoewel de regering het bloedbad scherp veroordeelde , hebben mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International hen verantwoordelijk gesteld voor de moordpartijen.
Hoewel hij Franse troepen die zich inzetten voor de strijd tegen opstanden heeft verdreven, heeft Traoré Russische militaire adviseurs verwelkomd. Hij vliegt ook naar Moskou om de Russische Overwinningsparade op 9 mei bij te wonen. Dergelijke acties hebben tot grote consternatie geleid in Washington en Brussel. Nu het Amerikaanse leger zich echter concentreert op China en Rusland, en de Fransen in West-Afrika een zwakkere positie hebben dan ooit, is het onduidelijk of militair ingrijpen een optie is. Een staatsgreep of een moordaanslag lijkt waarschijnlijker.
De tijd zal leren of Traoré een even onuitwisbare indruk op Burkina Faso zal achterlaten als zijn held, Thomas Sankara. Veel Afrikaanse leiders zijn aan de macht gekomen met beloften van radicale verandering, maar hebben dat niet waargemaakt. Toch raakt zijn boodschap van panafrikanisme, anti-imperialisme en zelfredzaamheid zeker een gevoelige snaar. Traoré praat zeker wat hij zegt. Nu moet hij het ook daadwerkelijk doen.
