Enkele van de meest interessante inzichten doen zich voor aan de randen van de Federatie, waar haar ontdekkingsreizigers andere beschavingen tegenkomen, en vaak oorlog voeren, die zich ofwel in een primitievere ontwikkelingsfase bevinden, ofwel technologisch geavanceerde tirannieën hebben gecreëerd.
Daar, aan de rand, bieden buitenaardse soorten ons mogelijkheden voor introspectie, zoals de Bajorans die net uit de meedogenloze bezetting door de Cardassians zijn gekomen, een supremacistische soort die Bajor bestuurde als een strafkolonie, compleet met concentratiekampen en genocidale driften. In één aflevering Een Bajoran vrijheidsstrijder identificeert een voormalig Cardassian concentratiekampmonster en werkt onvermoeibaar om hem voor een Federatie-Bajoran Oorlogsmisdadentribunaal te brengen. Ik kan geen ander tv-programma bedenken dat jongeren binnen veertig minuten beter kan informeren over de verschrikkingen van de Holocaust – een herinnering dat goede sciencefiction evenzeer over het verleden als over de toekomst gaat.
In een baan rond Bajor bevindt zich een door de Federatie gerund ruimtestation waar verschillende soorten zich vermengen om handel te drijven, een ontmoetingspunt tussen de communistische, post-geldfederatie en andere beschavingen voor wie accumulatie en winst centraal blijven staan. In dat ruimtestation bevindt zich een slordige bar gerund door een van de hyperkapitalistische Ferengi die zijn arbeiders behandelt als vee dat zijn marktwaarde heeft verloren. Totdat zijn broer, die ook voor hem werkt, er genoeg van heeft: hij roept zijn collega’s op om een vakbond te vormen en te staken voor hun grondrechten. Voor de Ferengi is het neoliberalisme meer dan een ideologie of zelfs een seculiere religie – het is ook een cultuur, een manier van zijn. Hun kritiek op het neoliberalisme op de meest humoristische wijze StarTrek‘s schrijvers schilderen de Ferengi af als mensachtigen die niet in staat zijn zich te onderscheiden van de Homo Economicus. Te oordelen naar de moeite die de scenarioschrijvers deden om het samen te stellen alle 285 van de Ferengi-aankoopregels, het Ferengi Heilige Boek, moeten ze enorm veel plezier hebben gehad. ‘Oorlog is goed voor het bedrijfsleven’, maar ‘Vrede is ook goed voor het bedrijfsleven.’
Om het neoliberale Ferengi-brutalisme in evenwicht te brengen met een glimp van een andere vorm van tirannie, StarTrek brengt ons naar een niet-federatieplaneet geregeerd door bureaucratisch centralisme. Een ontvoerde arts wordt gedwongen in een ziekenhuis te werken, waar hij ontdekt dat de medische zorg strikt wordt verstrekt in verhouding tot de sociale waardigheidsindex van de patiënt – een getal dat wordt samengesteld door een centraal bestuurde computer.
StarTrek ondervraagt onze menselijkheid door ontmoetingen tussen de Federatie en andere soorten. In werkelijk Hegeliaanse stijl dwingt het planten van buitenaardse officieren in ruimteschepen van de Federatie mensen om na te denken door de ogen van mensen met een scherp andere filosofie en kijk. Er zijn talloze voorbeelden, maar de confrontatie die het meest relevant is voor onze eigen tijd is wat volgt wanneer een superslimme Android, bekend als Data, wordt geïntroduceerd op USS Enterprise.
Data hebben geen gevoelsvermogen, maar worden toch gedreven door de drang om mensen te begrijpen. In een poging om dat te worden, bestudeert Data zorgvuldig ons gedrag en onze kunst. Hij wordt niet alleen een zeer gewaardeerd lid van de Enterprise-crew, maar, vanuit het perspectief van vandaag, ook een personage dat ons denken over AI dient.
Kort na zijn uitzending komt de kwestie van de rechten van Data op de voorgrond. Wanneer een Federatielaboratorium verzoekt dat Data akkoord gaat met demontage met het oog op replicatie weigert Data. Wanneer hem wordt verteld dat hij zich geen zorgen hoeft te maken omdat al zijn herinneringen naar een computer worden geüpload en dus bewaard blijven, werpt Data een subtiel bezwaar op dat rechtstreeks van hem afkomstig zou kunnen zijn. De afwijzing van Noam Chomsky van vulgair materialisme: “Er schuilt een onuitsprekelijke kwaliteit in het geheugen waarvan ik niet geloof dat deze jouw procedure kan overleven”, zegt hij tegen de chef van het laboratorium. Wanneer laatstgenoemde zijn schouders ophaalt en suggereert dat Data geen keus heeft, eist kapitein Picard dat de kwestie – van Data’s agentschap – voor de rechter wordt gebracht.
Het proces eindigt met de uitspraak dat het niet buiten redelijke twijfel staat dat de androïde niet bewust is. Data heeft daarom het recht om te weigeren zich aan zijn verminking te onderwerpen. Maar dat betekent niet datt Star Trek onderwerpt zich aan panpsychisme. In plaats daarvan erkent het dat het simuleren van bewuste wezens, zoals Chat-GPT al doet, niet hetzelfde is als bewust zijn. Op dezelfde historisch-materialistische manier waarop het de menselijke evolutie van bijgeloof tot verfijning onderzoekt, beschrijven de schrijvers de evolutie van hersenloze mechanische systemen tot entiteiten die in staat zijn tot bewustzijn zoals Data.
Meer in het algemeen, StarTrek schuwt zowel technofetisjisme (het idee dat alle technologische vooruitgang goed is voor de mensheid) als technofobie. De Federatie reguleert genetische manipulatie bijvoorbeeld zwaar, staat dit alleen toe als middel om ziekten te genezen, maar verbiedt het gebruik ervan voor het verbeteren van menselijke capaciteiten, zoals dat in de eugenetica gebeurt. Aan de andere kant, terwijl op de hoogte van de mogelijkheid dat AI in de war raakt, erkent de Federatie AI als een nieuwe vorm van leven – Kapitein Picard’s verdediging van Data tijdens het proces eindigt met het punt dat “Starfleet werd opgericht om nieuw leven te ontdekken” – met alle rechten en gevaren van dien dat nieuwe leven met zich meebrengt.
De Verenigde Federatie van Planeten is geen utopie. De innerlijke vijand, vreemdelingenhaat, is daar, sluimerend en klaar om het humanisme van de Federatie te bezoedelen; zelfs bereid om de Eerste Richtlijn in te trekken. Wanneer de bemanning van het ruimteschip terugkeert van een missie om de Federatie te redden van de onzekere en dus dodelijke Xindi, wordt een bende mensen misbruikt de scheepsarts in wat een pure haatmisdaad tegen een buitenaards wezen is. Kort daarna, een op de maan gebaseerd menselijke supremacistische terroristische cel houdt de rest van de mensheid vrij totdat alle buitenaardse wezens de aarde verlaten. En het zijn niet alleen populistische speciësistische extremisten waar de Federatie rekening mee moet houden. Zijn eigen geheime diensten, outfits zoals Sectie 31vormen ook een ernstige bedreiging voor het libertair communisme. En toch blijven de humanistisch-communistische waarden van de Federatie een uitdagende injectie van hoop.
De vraag is: ondanks het plezier dat sommigen van ons beleven aan het kijken StarTrekHebben de bijna duizend afleveringen iets wezenlijks te bieden aan het stervende links van vandaag in onze moeizame strijd om relevant te blijven terwijl we een verstandig pad door een doolhof van bedreigingen bewandelen? Ik denk het wel. StarTrekDe belangrijkste les voor links vandaag de dag is dat we zowel een conservatieve technofobie als het onvermogen van de liberale techno-optimisten om het belang van eigendomsrechten en de politieke strijd eromheen te waarderen, moeten vermijden.
In 1930, in een wereld die wankelde van de Grote Depressie, durfde John Maynard Keynes te dromen dat tegen het einde van de twintigste eeuw de technologische vooruitgang schaarste, armoede en uitbuiting zou hebben uitgeroeid. In De economische mogelijkheden voor onze kleinkinderen hij stelde zich een wereld voor waarin het ‘economische probleem’ van de mensheid was opgelost:
“Voor het eerst sinds zijn schepping zal de mens geconfronteerd worden met zijn echte, zijn permanente probleem – hoe hij zijn vrijheid van drukkende economische zorgen moet gebruiken, hoe hij de vrije tijd moet besteden die de wetenschap en samengestelde rente hem zullen hebben opgeleverd, om te leven wijs, aangenaam en goed.”
De reden dat de geschiedenis Keynes weerlegde was niet dat de mensheid er niet in slaagde de noodzakelijke technologieën uit te vinden, maar veeleer omdat de eigendomsrechten op de machines belachelijk geconcentreerd raakten in de handen van een kleine minderheid. Is het een wonder dat noch de wetenschap, noch de samengestelde rente ons hebben verlost van schaarste, armoede, uitbuiting en oorlog? Is het een wonder dat de mensheid, in plaats van het gelukkige gemenebest van Keynes, dichter bij een vroeg begin is gekomen? StarTrek aflevering waarin ‘wolkenverzorgers’ leven in een zwevend paradijs in de wolken, terwijl de rest, net als holbewoners, half gedrogeerd in ondergrondse mijnen werkt?
StarTrek begaat de fouten van Keynes noch van de techno-optimisten. Cloudkapitaal en AI zijn een noodzakelijke maar onvoldoende voorwaarde voor onze bevrijding. Om dit voldoende te maken is een politieke revolutie nodig die het eigendom van onze hippe machinenetwerken weghaalt van de kleine oligarchie en er een commons van maakt. Tegelijkertijd, als StarTrek Het is aangrijpend dat onze bevrijding afhangt van het feit dat we niet in de andere valkuil van autoritair collectivisme trappen.
Het huidige stervende links zou veel erger kunnen doen dan het voorbeeld volgen StarTrek‘s gedurfde omarming van een humanistisch anti-autoritair communisme.
