Trump is terug — en met hem het risico dat de VS Europa loskoppelt van de digitale wereld.
Europa De terugkeer van Donald Trump naar het Witte Huis dwingt Europa om rekening te houden met een grote digitale kwetsbaarheid: de VS beschikt over een killswitch voor het internet.
Terwijl de Amerikaanse regering de inzet verhoogt in een geopolitiek pokerspel dat begon toen Trump zijn handelsoorlog begon, beginnen Europeanen zich te realiseren dat jarenlange overmatige afhankelijkheid van een handvol Amerikaanse techgiganten Washington in de kaart heeft gespeeld.
Het fatale beveiligingslek is de bijna totale afhankelijkheid van Europa van Amerikaanse cloudproviders.
Cloud computing is de levensader van het internet en drijft alles aan, van de e-mails die we versturen en de video’s die we streamen tot industriële dataverwerking en overheidscommunicatie. Slechts drie Amerikaanse giganten – Amazon, Microsoft en Google – hebben meer dan twee derde van de regionale markt in handen , waardoor de online aanwezigheid van Europa in handen is van bedrijven die zich bij de Amerikaanse president aansluiten om dreigende regelgeving en boetes af te wenden.
Voorstanders van soevereiniteit in Europa maken zich al langer zorgen dat de afhankelijkheid van de cloud betekent dat Amerikaanse instanties gevoelige gegevens van Europeanen kunnen inzien die zijn opgeslagen op Amerikaanse servers op elke locatie, dankzij Amerikaanse wetgeving.
Nu, in een politieke cyclus waarin de Amerikaanse president in een oogwenk wetten heeft gewijzigd en de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof de toegang tot zijn Microsoft-e-mail is kwijtgeraakt nadat hij door Washington werd gesanctioneerd (naar aanleiding van arrestatiebevelen voor hoge Israëlische functionarissen), bestaat er een reële angst dat de VS haar technologische dominantie zou kunnen gebruiken om invloed in het buitenland uit te oefenen.
“Trump heeft een enorme hekel aan Europa. Hij denkt dat het hele doel van de EU is om Amerika te ‘ nakijken ‘”, aldus Zach Meyers, onderzoeksdirecteur bij denktank CERRE in Brussel. “Het idee dat hij een noodstop zou kunnen maken of iets anders zou doen dat de economische belangen ernstig zou schaden, is niet zo onwaarschijnlijk als het zes maanden geleden misschien klonk.”
Alexander Windbichler, CEO van het Oostenrijkse cloudbedrijf Anexia, zei dat hij had gewild dat IT-mensen zoals hij zich eerder hadden uitgesproken over de ‘ongezonde afhankelijkheid’. Volgens hem heeft de Europese cloudindustrie lobbyen en politiek te lang vermeden, ten gunste van de focus op technologische concurrentiekracht.
Zou Trump de stekker uit clouddiensten in Europa trekken? “Ik weet het niet. Maar ik had nooit verwacht dat de VS Groenland zouden dreigen af te pakken “, zei Windbichler. “Het is gekker dan de cloud sluiten.”
Hoe ‘wat als’ werkelijkheid werd
Waarschuwingen begonnen een paar maanden nadat Trump terugkeerde naar het Witte Huis.
“Het is niet langer redelijk om aan te nemen dat we volledig op onze Amerikaanse partner kunnen vertrouwen. Er bestaat een ernstig risico dat al onze data door de Amerikaanse overheid wordt gebruikt of dat de infrastructuur ontoegankelijk wordt gemaakt voor andere landen”, vertelde Matthias Ecke, een Duitse sociaaldemocratische parlementslid in het Europees Parlement, tijdens een bijeenkomst in maart.
“Het risico van een shutdown is het nieuwe paradigma”, vertelde Benjamin Revcolevschi, de baas van de Franse kampioen OVHcloud, tijdens hetzelfde evenement. “Cloud is als een waterkraan. Wat als de kraan op een gegeven moment dichtgaat?”
Het technologische equivalent van het dichtdraaien van de kraan zou zijn dat cloudbedrijven door de Amerikaanse overheid worden bevolen hun diensten in Europa te staken. Cloudcomputing werkt door bedrijven virtuele toegang te geven tot dataopslag en verwerkingskracht, waardoor de mogelijkheden enorm worden vergroot dankzij hun uitgebreide netwerken van fysieke datacenters over de hele wereld.
Hoewel een storing in de dienstverlening een extreem scenario blijft, wijzen Amerikaanse techgiganten dit niet langer af als een mogelijkheid.
Microsoft kondigde in april aan dat het een bindende clausule zou toevoegen aan zijn contracten met Europese overheden om deze online te houden, en eventuele opschortingsbevelen voor de rechter zou aanvechten. Hoewel president Brad Smith beweerde dat het risico dat de Amerikaanse regering Amerikaanse techbedrijven zou bevelen hun activiteiten in de EU te staken “uiterst onwaarschijnlijk” was, gaf hij toe dat dit “een reële zorg was van mensen in heel Europa”. Microsoft presenteerde deze maand ook nieuwe functies in een poging de Europese gemoederen te kalmeren.
Amazon kondigde een nieuwe bestuursstructuur aan voor zijn zogenaamde “soevereine aanbod” in Europa om “onafhankelijke en continue bedrijfsvoering” te garanderen en zorgen weg te nemen. Het bedrijf zou zijn personeel hebben voorbereid op het beantwoorden van vragen van klanten over internationale verboden, met de instructie dat “in het theoretische geval dat dergelijke sancties ooit van kracht zouden worden, [de cloudafdeling van Amazon] er praktisch alles aan zou doen om de continuïteit van de dienstverlening te waarborgen.”
Verschillende experts vragen zich af welke macht Amerikaanse bedrijven zouden hebben om zich tegen het Witte Huis te verzetten. “Als die politieke dimensie vijandig wordt, hoe geloofwaardig is het dan dat bedrijven met de beste bedoelingen hun president kunnen uitdagen?”, vertelde Cristina Caffarra, econoom op het gebied van technologie en concurrentie en honorair hoogleraar aan University College London, aan POLITICO .
Het nieuws dat Karim Khan, de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof, in mei toegang had tot zijn door Microsoft gehoste e-mailaccount na Amerikaanse sancties tegen het arrestatiebevel tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, heeft verdere zorgen gewekt. Microsoft weigerde commentaar te geven op de exacte betrokkenheid bij Khans e-mailverbinding en zei slechts in algemenere zin : “Microsoft heeft zijn diensten aan het ICC op geen enkel moment stopgezet of opgeschort.”
“Natuurlijk moeten Amerikaanse bedrijven zich houden aan de Amerikaanse wetgeving”, schreef Aura Salla, een centrumrechtse Finse wetgever in het Europees Parlement en voormalig toplobbyist van Meta in Brussel, in reactie op het ICC-nieuws. Ze voegde eraan toe dat “voor Europeanen dit betekent dat we de betrouwbaarheid en veiligheid van de besturingssystemen van Amerikaanse bedrijven niet kunnen vertrouwen.”
Politici en experts pleiten voor een echt Europees technologisch alternatief. “Je voelt dat je maar één presidentieel decreet verwijderd bent van het verlies van toegang tot kritieke technologie en kritieke infrastructuren”, aldus Francesca Bria, hoogleraar innovatie aan University College London. “Het is duidelijk geworden dat Europa niet afhankelijk mag zijn van een externe macht die de stekker eruit kan trekken.”
Een noodplan van € 300 miljard
De druk om Europa los te weken van de Amerikaanse cloud confronteert ons met een harde realiteit: het zal niet makkelijk en ook niet goedkoop zijn om de Amerikaanse technologische dominantie te ontmantelen.
“Als je kijkt naar de cloud, kunstmatige intelligentie en datacenters, dan zijn er helaas gewoonweg niet voldoende alternatieven voor wat de Amerikaanse digitale industrie te bieden heeft”, zei de voormalige Duitse minister van Financiën, Jörg Kukies , in april, toen hij de unie opriep voorzichtig om te gaan met handelsrepresailles tegen Trump.
Een initiatief op het gebied van industriebeleid dat steeds populairder wordt als blauwdruk voor hoe het blok de balans weer in evenwicht kan brengen, brengt het prijskaartje op € 300 miljard . Het zogenaamde “EuroStack”-initiatief, opgesteld door een groep technologie-experts en economen en gesteund door de Europese industrie, heeft als doel Europa zelfvoorzienend te maken op het gebied van digitale infrastructuur, tot en met software.
De beweging wil dat de EU zich verenigt rond drie doelen: ‘Europees kopen’, ‘Europees verkopen’ en ‘Europees financieren’. Ze dringen er bij beleidsmakers op aan om EU-bedrijven voorrang te geven bij overheidsopdrachten, quota in te stellen voor overheidsaankopen en een EuroStack-fonds op te richten om technologie van eigen bodem te ondersteunen.
“Er is niets uitzonderlijks aan deze aanpak: deze industriële beleidsinstrumenten worden al tientallen jaren op grote schaal gebruikt in andere rechtsgebieden, waaronder de VS, omdat grote overheidscontracten de groei van de huidige techgiganten aanwakkerden”, schrijven de organisatoren .
Dat zal niet zo makkelijk zijn, zegt Meyers van denktank CERRE. “Ze vragen veel geld voor dit project. Honderden miljarden. Het idee dat het zomaar ineens van de grond komt, is nogal onwerkelijk,” zei hij. Tegenstanders zoals de Amerikaanse brancheorganisatie Chamber of Progress beweren dat de kosten wel eens boven de € 5 biljoen kunnen uitkomen .
Verschillende Europese landen en topwetgevers in het Europees Parlement hebben al hun steun uitgesproken voor het EuroStack-initiatief, dat expliciet werd genoemd in de recente coalitiedeal in Duitsland.
Toch moeten politici ook een evenwicht vinden tussen stappen in de richting van Europese soevereiniteit en hoe ze dit kunnen doen zonder beschuldigd te worden van protectionisme. Dit zou de VS namelijk kunnen tegenwerken.
“Geen enkel land of regio kan de technologische revolutie alleen leiden”, vertelde Henna Virkkunen, hoofd technologische soevereiniteit van de EU, op 5 juni aan verslaggevers in Brussel. Ze presenteerde daarbij een strategie waarin ook werd erkend dat het blok “het risico loopt zijn technologische en economische afhankelijkheden als wapen te gebruiken”.
In de problemen
Een van de regelgevingsinitiatieven die in Brussel wordt ontwikkeld, zou de toekomstige invloed van Trump op wijdverbreide digitale ontwrichting aanzienlijk kunnen beperken.
Maar het initiatief, dat de voorwaarden schept voor een nieuw keurmerk dat de cyberbeveiliging van door bedrijven en overheden gebruikte cloudoplossingen moet verbeteren, zit al maanden in de ijskast bij de EU-landen, juist omdat het een gevoelige snaar raakt bij de VS. Het voorstel zou een certificering op topniveau kunnen omvatten die immuniteit tegen buitenlandse wetten garandeert.
Landen zijn verdeeld over de mate waarin ze bereid zijn zich af te keren van de Amerikaanse technologiesector en zich uit te spreken tegen de transatlantische relatie.
Een verzoek om openbaarmaking van informatie, ingediend door POLITICO in oktober, bracht meerdere communicatie van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken aan de Europese Commissie aan het licht die terugging tot september 2023, toen Washington lobbyde voor de conceptplannen. De technische afdeling van de Commissie weigerde de documenten vrij te geven, met het argument dat openbaarmaking “het wederzijdse vertrouwen tussen de EU en de VS zou aantasten en daarmee hun relaties zou ondermijnen.”
Frankrijk is een groot voorstander van het gebruik van het label om Europese data buiten bereik van extraterritoriale wetten zoals de Amerikaanse Cloud Act te houden, waardoor Big Tech feitelijk buitenspel wordt gezet. “Geopolitieke spanningen dwingen ons meer dan ooit om de soevereiniteit van onze data, en daarmee de hosting ervan, in twijfel te trekken”, aldus de Franse minister van Digitale Zaken Clara Chappaz .
Nederland, dat sterk afhankelijk is van Amerikaanse technologie, was tot voor kort een belangrijke tegenstander van het gebruik van het label om Amerikaanse hyperscalers buiten te sluiten. Maar het sterke Atlanticisme van het land vertoont tekenen van verandering te midden van de recente trans-Atlantische politieke onrust.
Nu de eerste directeur technologische soevereiniteit van de Europese Commissie het initiatief oppakt, groeit de druk om ongegeneerd steun te verlenen aan in Europa geproduceerde technologie en voet bij stuk te houden nu Washington weerstand biedt.
“Europa vertrouwde er blindelings op dat de VS er altijd zou zijn en altijd aan hun zijde zou staan”, aldus Bria, hoogleraar aan University College London. “De situatie voelt nu heel anders aan.”
