Op het eerste gezicht kan Nick Land nauwelijks meer verschillen van Wang Huning. Wang kreeg bekendheid door streng, discreet en kalm te zijn, terwijl Land tekeer ging over cyborg-apocalypsen. Eind jaren negentig maakte hij blijkbaar verslaafd aan drugs en krabbelde occulte diagrammen op de muren van zijn huis, ooit eigendom van de libertijnse occultist Aleister Crowley. Op de nabijgelegen Warwick University hield hij bizarre lezingen, waaronder één berucht “les” bestaande uit Land dat op de grond ligt en in een microfoon kwaakt, terwijl hectische junglemuziek op de achtergrond pulseert.
Land en Wang waren niet alleen tegenpolen in persoonlijkheid; ze opereerden ook aan tegenovergestelde uiteinden van het politieke spectrum. Terwijl Wang de belangrijkste ideologische theoreticus van de CCP werd, werd Land, samen met Curtis Yarvin, de toptheoreticus van het invloedrijke netwerk van hardrechtse bloggers, bekend als NRx, of neo-reactie.
En toch zouden Land en Wang, ondanks hun tegengestelde aard, vrijwel identieke visies ontwikkelen op het liberale kapitalisme als een allesverslindende, allesverslindende kracht, gedreven door de onverzadigbare honger van blinde marktkrachten, en voorbestemd om uiteindelijk de westerse beschaving zelf op te eten. Land beschouwde het westerse liberale kapitalisme als een soort AI die bereikt kan worden singulariteit; met andere woorden, een AI die buiten de controle van mensen is gegroeid en nu onstuitbaar versnelt richting onmenselijke doeleinden. Zoals Land koortsachtig schreef in zijn essay ‘Meltdown’ uit 1995:
“Het verhaal gaat als volgt: de aarde wordt ingenomen door een technokapitale singulariteit terwijl de rationalisering van de renaissance en de oceanische navigatie samenkomen in de start van de commoditisering. De logistiek versnellende techno-economische interactiviteit verbrokkelt de sociale orde in een auto-geavanceerde machine-op hol geslagen.”
Om het overspannen, door drugs aangedreven proza van Land te vereenvoudigen, kan het westerse kapitalisme worden vergeleken met een “paperclip-maximalisator”, een hypothetische AI die door een paperclipbedrijf is geprogrammeerd om zoveel mogelijk paperclips te produceren, wat ertoe leidt dat het alles op aarde gaat recyclen tot paperclips (grondstoffen). Wanneer de programmeurs in paniek raken en het proberen uit te schakelen, verandert de AI ze in paperclips, omdat het uitschakelen ervan zou verhinderen dat het zijn doel zou bereiken: zoveel mogelijk paperclips maken. De blinde toepassing van kortetermijndoelen leidt dus tot ondergang op de lange termijn.
Land was van mening dat, aangezien de op hol geslagen AI die we het liberale kapitalisme noemen, alles verhandelt, inclusief zelfs de kritiek erop (die noodzakelijkerwijs met winstoogmerk wordt gepubliceerd), er niet tegen kan worden geprotesteerd. Elke aanval daarop wordt er onderdeel van. Dus als je het wilt veranderen, is de enige manier om het langs zijn traject te versnellen. Als Land verklaard in een latere, meer sobere schrijfstijl:
“Het punt van een analyse van het kapitalisme, of van het nihilisme, is om er meer van te doen. Het proces mag niet worden bekritiseerd. Het proces is de kritiek, die in zichzelf terugkomt naarmate het escaleert. De enige weg vooruit is erdoor, dat betekent verder naar binnen.”
Deze opvatting, dat het huidige systeem moet worden versneld om te kunnen transformeren, is sindsdien bekend geworden als ‘accelerationisme’. Voor Land is versnelling niet alleen een destructieve kracht, maar ook een creatieve kracht; alle democratieën accelereren richting de ondergang, maar een ondemocratisch systeem – geleid door elites die niet gehinderd worden door de zorgen van de massa – zou een land naar welvaart kunnen versnellen.
Lands eigen leven volgde dezelfde koers die hij voor ogen had voor het liberale Westen; Na jaren van hoge productiviteit verviel hij in nihilisme en de decadentie van het ongebreidelde drugsgebruik, wat hem tot een zenuwinzinking dreef. Toen hij in 2002 herstelde, omarmde hij antidemocratische idealen, verhuisde naar Shanghai en begon te schrijven voor Chinese staatsmedia zoals China dagelijks en de Shanghai-ster.
Een paar jaar nadat Land naar China was verhuisd, begon er op het Chinese internet gesproken te worden over acceleratie, waar het bekend is geworden onder de Chinese naam: jiasuzhuyi. De term is populair geworden onder voorstanders van de Chinese democratie, van wie velen de CCP beschouwen als de op hol geslagen AI, die op weg is naar grotere tirannie; ze noemen Xi zelfs ‘Accelerator-in-Chief’. In eigen land proberen Chinese democratieactivisten het autoritarisme van de CCP ad absurdum te versnellen; een tactiek is om officiële tiplijnen te overspoelen met meldingen van kleine of verzonnen overtredingen, in de hoop de Partij te breken door haar te dwingen al haar eigen onbeduidende regels uit te vaardigen.
De CCP beschouwt de Amerikaanse president Donald Trump op haar beurt als de ‘Accelerator-in-Chief’, of beter gezegd ‘Chuan Jianguo’ (letterlijk ‘Build China Trump’), omdat de indruk werd gewekt dat hij China hielp door de neergang van het Westen te versnellen. Het is ook bekend dat de CCP zich hiermee bezighoudt jiasuzhuyi directer; Tijdens de Amerikaanse rassenrellen van 2020 gebruikte China bijvoorbeeld westerse sociale mediaplatforms om te blussen katalysator over de raciale spanningen in de VS.
Maar het gebruik van TikTok als versneller is een geheel nieuwe schaal van acceleratie, die veel dichter bij de oorspronkelijke, apocalyptische visie van Land ligt. Het liberale kapitalisme gaat erom mensen te laten werken om plezierige dingen te verkrijgen, en al tientallen jaren is het bezig de vertraging tussen verlangen en bevrediging te verkorten, omdat consumenten dat willen.
De afgelopen eeuw heeft de markt ons naar steeds kortere vormen van entertainment geleid, van bioscoop begin jaren negentig tot televisie halverwege de eeuw, tot minutenlange YouTube-video’s en uiteindelijk tot secondenlange TikTok-clips. Met TikTok is de vertraging tussen verlangen en bevrediging vrijwel onmiddellijk; er is geen geduld of moeite meer nodig om de beloning te verkrijgen, dus onze mentale vermogens lopen het risico in onbruik en verval te raken.
En dit is de reden waarom TikTok zo’n verwoestend geopolitiek wapen is. Langzaam maar zeker zou het de jeugd van het Westen – zijn toekomst – kunnen veranderen in voortdurend afgeleide dopaminejunkies die slecht toegerust zijn om de beschaving die door hun voorouders is gebouwd, in stand te houden. Het lijkt erop dat we al halverwege zijn: niet alleen is er sprake van een afname van de grijze massa bij smartphoneverslaafden, maar sinds 1970 lijkt het westerse gemiddelde IQ gestaag te zijn gedaald. gevallen – wat gedeeltelijk te wijten zou kunnen zijn aan het feit dat technologie ervoor zorgt dat we steeds meer tijd in een passieve, vegetatieve toestand doorbrengen. Afleidende media lijken niet alleen de capaciteiten van kinderen te beïnvloeden, maar ook hun ambities; in een vragenlijst Toen we aan Amerikaanse en Chinese kinderen vroegen welke baan ze het liefst wilden, was het beste antwoord onder Chinese kinderen ‘astronaut’, terwijl het voor Amerikaanse kinderen ‘beïnvloeder’ was.
Het daaruit voortvloeiende verlies aan denkkracht op sleutelgebieden zou over een paar jaar het Westen economisch kunnen gaan schaden. En als dat wel het geval zou zijn, zou dat ertoe bijdragen dat het idee van het westerse liberalisme zelf in diskrediet wordt gebracht, aangezien er geen groter tegenargument voor een systeem bestaat dan te zien dat het zichzelf vernietigt. En dus zou de CCP dubbel profiteren van deze uitkomst: het Westen ruïneren en het weerleggen; twee vliegen in één klap (of zoals ze in China zeggen: één pijl, twee adelaars).
De CCP heeft dus zowel de middelen als het motief om het Westen te helpen zichzelf te verslaan, en een deel hiervan zou mogelijk het gebruik van TikTok kunnen inhouden om de ondergang van het liberale kapitalisme te versnellen door de kloof tussen verlangen en bevrediging te dichten.
Toegegeven, we hebben geen hard bewijs voor de bedoelingen van de CCP – maar uiteindelijk zijn die bedoelingen hier niet relevant. Accelerationisme kan een uitkomst niet veranderen, maar alleen bespoedigen. En TikTok, of het nu wel of niet actief als wapen bedoeld is, brengt het Westen alleen maar verder op de koers die het al lang ingeslagen is: in de richting van meer moeiteloos plezier en de daaruit voortvloeiende cognitieve achteruitgang.
Het probleem is dus niet China, maar wij. Amerika tegen Amerika. Als TikTok geen moordwapen is, dan is het een zelfmoordwapen. China heeft het Westen de middelen gegeven om zelfmoord te plegen, maar de doodswens is geheel die van het Westen. TikTok domineerde tenslotte onze cultuur als resultaat van de vrije marktkrachten – precies datgene waar we naar leven. Land en Wang hebben gelijk dat het feit dat het Westen door iedereen wordt gecontroleerd, betekent dat het door niemand wordt gecontroleerd, en zonder remmen of stuur zijn we overgeleverd aan de genade van de markt.
“Als TikTok geen moordwapen is, dan is het een zelfmoordwapen.”
Uiteraard beschikken democratieën over enige regelgevende macht, zoals blijkt uit de stappen die in de VS en India zijn ondernomen. Maar hoewel het verbieden van TikTok de diefstal van onze gegevens kan stoppen, zal het de diefstal van onze aandacht niet stoppen. Kijk maar eens hoe gebruikers al massaal naar andere korte videosites zoals Red Note begonnen te stromen. En hoe TikTok YouTube Shorts, Instagram Reels en X’s For You-algoritme heeft geïnspireerd. Moeiteloze dopamine-hits zijn wat consumenten willen, en het kapitalisme probeert consumenten altijd te geven wat ze willen. De markt is een grotere versneller dan China ooit zou kunnen zijn.
Dus wat is de oplossing?
Land en Wang hebben misschien gelijk over de ziekte, maar ze hebben het mis over de remedie. Het is waar dat we in het Westen weinig over hebben van de tradities die ons ooit met elkaar verbonden hebben, en dat bij hun afwezigheid weinig meer ons verenigt dan onze dierlijke honger. Maar de overtuiging dat betekenis en doel ons allemaal kunnen worden opgelegd door een Grote Leider is een fatale fantasie die de geschiedenis heeft bezaaid met mislukte experimenten.
Zeker, democratieën zijn kwetsbaar omdat niemand hun vooruitgang controleert, maar autocratieën zijn juist om de tegenovergestelde reden kwetsbaar: ze worden gecontroleerd door mensen, dat wil zeggen door jammerlijk kortzichtige apen. China lijdt nog steeds onder de rampzalige eenkindpolitiek die tot de huidige bevolkingscrisis in China heeft geleid. Ondanks al onze problemen zou het onverstandig zijn om de zachte tirannie van dopamine in te ruilen voor de harde tirannie van despoten.
Dan blijft er maar één oplossing over: de democratische oplossing. In een democratie is de verantwoordelijkheid ook gedemocratiseerd, dus ouders moeten voor hun eigen kinderen zorgen. Er is ook een markt voor: er kunnen verschillende merken ouderlijk toezicht op apparaten worden ingesteld om de toegang van kinderen te beperken (hoewel veel daarvan, waaronder TikTok’s eigen controles, gemakkelijk omzeild).
Maar uiteindelijk zijn dit maatregelen voor de korte termijn. Op de lange termijn is de enige manier om digitale dementie te voorkomen het vergroten van het bewustzijn van de neurologische ondergang die wordt aangericht door apps als TikTok, waardoor de lelijkheid ervan wordt blootgelegd, zodat ze net als sigaretten uit de mode raken. Als de zwakte van het liberalisme zijn openheid is, dan is dit ook zijn kracht; woord kan ver reiken in democratieën.
Of de CCP het nu zo bedoeld heeft of niet, TikTok is een tijdbom die over een hele generatie over jaren zou kunnen verwoesten. We kunnen niet wachten tot de effecten zichtbaar worden voordat we actie ondernemen, want dan is het te laat. De klok tikt. Tik Tok…
***
Een versie van dit artikel werd voor het eerst gepubliceerd op Het prisma.
