Duterte zijn arrestatie door het ICC was een monumentale stap in de vervolging van zijn bloedige drugsoorlog. Maar het is ook de laatste episode in een strijd tussen de twee politieke dynastieën van de Filipijnen.
Terwijl hij van 2016 tot 2022 president van de Filipijnen was, riep Rodrigo Duterte zowel thuis als internationaal enorme controverse op vanwege zijn bloedige “oorlog tegen drugs”. Volgens mensenrechtenorganisaties waren maar liefst 30.000 Filipino’s het slachtoffer van het meest gepubliceerde en wreedste beleid van zijn presidentschap: een oorlog die hij tegen zijn eigen burgers voerde.
Vorige week stond hij opnieuw in het middelpunt van de internationale aandacht met zijn dramatische arrestatie op het platform van de Ninoy Aquino International Airport in Manilla. Het is een zet die het land heeft verdeeld: omarmd als een langverwachte actie of veroordeeld als een illegale inbreuk. Het weerspiegelt het voortdurende vermogen van de 16e president om Filipino’s tegen elkaar op te zetten.
Net als zoveel van mijn landgenoten ging ik naar de sociale media , waar ik verklaarde dat ik tot degenen behoorde die de uitlevering van Duterte aan het Internationaal Strafhof in Den Haag volledig steunden.
zodat hij berecht kan worden voor de buitengerechtelijke executie van enkele [tienduizenden] Filipino’s, waarvan de meesten gepleegd zijn voordat de Filipijnen zich in 2019 terugtrokken uit het ICC en waarvoor Duterte daarom wettelijk aansprakelijk is. De procedures voor zijn arrestatie werden nageleefd, met nauwgezet respect voor het eerlijke proces dat hij zijn duizenden slachtoffers nooit heeft verleend.… Dat Duterte voor de rechter werd gebracht, was een verplichting die de Filipijnse staat was aangegaan en die de tijdelijke houders van zijn permanente bevoegdheden en plichten oversteeg.… [Hoe] eerder hij wordt uitgeleverd aan Den Haag, zodat hem het rechtvaardige proces kan worden geboden dat hij verdient, hoe beter.
Tijdens een persconferentie na de arrestatie van Duterte, beweerde president Ferdinand Marcos Jr. dat de regering geen andere keuze had dan een arrestatiebevel van Interpol te honoreren, dat bevoegd is om bevelen uit te voeren die door het ICC zijn uitgevaardigd, vanwege zijn “verantwoordelijkheden” als lid van de “gemeenschap van naties”.
Voor de meeste Filipino’s, voor of tegen Duterte, was Marcos Jr. oneerlijk: hij droeg Duterte over aan het ICC, niet alleen om de internationale verplichtingen van zijn regering na te komen, maar ook, zo niet hoofdzakelijk, om een machtige rivaal uit te schakelen. Als er geen voortdurende machtsstrijd was geweest tussen de Dutertes en de Marcoses, zou de meest gewichtige actie van het ICC sinds de oprichting in 2002 niet mogelijk zijn geweest.
Duterte onderschatte blijkbaar de bereidheid van de familie Marcos om van hem af te komen; hij liet zijn minachting voor het ICC ook de overhand krijgen. Zijn vertrouwen dat het hof een tandeloos orgaan is, werd weerspiegeld in een verklaring die hij in 2023 aflegde: “Ik wil mijn verklaring herhalen, jullie klootzakken in het ICC, het kan me niet schelen. Weet je waarom? Vroeg in mijn presidentschap, als je had geluisterd, zei ik dat ik mijn naam, mijn eer en het presidentschap op het spel zou zetten.”
In een getuigenis vol scheldwoorden tijdens een hoorzitting in de Filipijnse Senaat in oktober vorig jaar, was Duterte ervan overtuigd dat hij onaantastbaar was en bekende hij trots dat hij een doodseskader in Davao City leidde, toen hij daar burgemeester was, voordat hij president werd: “Ik kan de bekentenis nu doen als je wilt,” zei hij. “Ik had een doodseskader van zeven, maar het waren geen politieagenten, het waren ook gangsters.” “Ik vraag een gangster om iemand te vermoorden,” voegde hij toe. “Als jij [die persoon] niet vermoordt, vermoord ik jou nu.”
Achteraf gezien waren Duterte’s onvermogen om het gevaar te onderkennen dat zijn schaamteloze minachting voor het internationale recht en zijn verkeerde gevoel van onkwetsbaarheid vormden, een onderdeel van een reeks fouten die begon in 2021, toen Sara Duterte-Carpio, de dochter van de voormalige president, ermee instemde om op hetzelfde ticket als Marcos Jr. mee te dingen naar het vicepresidentschap van het land. Het politieke huwelijk was niet het idee van de oudere Duterte; hij had weinig respect voor Marcos Jr. en had hem voor de verkiezingen veroordeeld als cocaïnegebruiker.
Duterte was ervan overtuigd dat als Sara zich kandidaat zou stellen voor het presidentschap, ze zou winnen, en eind 2021 lieten peilingen voorafgaand aan de verkiezingen zien dat ze 20 procent van de stemmen zou krijgen, terwijl Marcos Jr. achterbleef met 15 procent. Maar zijn dochter volgde het advies op van haar vriend senator Imee Marcos, de zus van Marcos Jr., die de voorgenomen verbintenis met de Marcos-dynastie had gepromoot als een ‘ huwelijk in de hemel ‘ en Sara uiteindelijk ervan overtuigde om de ondergeschikte rol in het partnerschap op zich te nemen.
De grootste zorg van de voormalige president was dat zijn dochter, eenmaal in functie, door de familie Marcos zou worden overtroefd. En inderdaad leken zijn angsten te worden bevestigd door een reeks ontwikkelingen na de verkiezingen. Eerst besloot Marcos Jr. de vicepresident opzij te schuiven en haar een portefeuille te geven die het onderwijsbeleid van het land behandelde (hij benoemde haar tot minister van Onderwijs) in plaats van een substantiëlere rol die ze wenste bij het leiden van het militaire beleid als minister van Defensie.
Vervolgens ontzegde het Huis van Afgevaardigden, dat als een leengoed werd gerund door een neef van Marcos Jr., voorzitter Martin Romualdez, Sara een “vertrouwelijk inlichtingenfonds” voor 2024 nadat haar kantoor niet kon verantwoorden hoe het een eerder slushfonds van 125 miljoen pesos ($ 2,2 miljoen) in slechts 11 dagen had uitgegeven.
De laatste provocatie, voor zover het Duterte betrof, was toen Marcos Jr. en Romualdez hun goedkeuring gaven aan een grondwetswijziging, wat Duterte interpreteerde als een manier om Romualdez premier te maken en Sara’s plan om Marcos Jr. op te volgen via de presidentsverkiezingen in 2028 te dwarsbomen.
De grondwetswijzigingen zouden de Filipijnen een parlementair systeem maken, waarbij het presidentschap zou worden afgeschaft of omgezet in een ceremoniële functie, en het hoofd van de regerende partij in het lagerhuis van het parlement het staatshoofd zou worden. Zo’n zet zou Romualdez bevoordelen , die niet populair genoeg is om een presidentsverkiezing te winnen, maar wel de loyaliteit heeft van de meerderheid van de leden van het Huis.
Ook wij hebben jou steun nodig in 2025, gun ons een extra bakkie koffie groot of klein.
Dank je en proost?
Wij van Indignatie AI zijn je eeuwig dankbaar
De voormalige president kon zich niet langer inhouden. Eind januari van vorig jaar, tijdens een bijeenkomst in Davao City, noemde hij Marcos Jr. een “drugsverslaafde” en veroordeelde zijn plan om de grondwet te veranderen, waarbij hij waarschuwde dat hij, net als zijn vader, Ferdinand Sr., zou kunnen worden afgezet. Rodrigo Duterte’s jongste zoon, Sebastian, de burgemeester van Davao, riep Marcos Jr. op om af te treden.
Een paar maanden later gaf Sara haar positie als minister van Onderwijs op om te protesteren tegen wat zij zag als een gezamenlijke poging om haar te ontslaan en haar familie in diskrediet te brengen. Sara escaleerde vervolgens de woordenstrijd, deed openbare uitspraken over haar dagdromen om Marcos Jr. te onthoofden en kondigde aan de wereld aan dat ze al een moordenaar had ingehuurd om de president, zijn vrouw en Romualdez uit te schakelen als zij gewond zou raken.
Ze voegde er ter nadruk aan toe: ” Geen grap, geen grap .” Die dreiging was waar Romualdez op wachtte om zijn bondgenoten in het Huis van Afgevaardigden ertoe te bewegen Sara vorige maand succesvol af te zetten. Misschien wel het meest prominente artikel van de afzetting was deze dreiging van moord, waarvan Sara later beweerde dat het helemaal niet serieus was en in de hitte van het moment werd gedaan .
Politieke analisten zijn verdeeld over de binnenlandse impact van Duterte’s arrestatie en aanstaande proces, waar vorige week voorlopige procedures plaatsvonden bij het ICC. Sommigen zijn van mening dat zijn aanhangers uiteindelijk gedemoraliseerd zullen raken naarmate het proces voortduurt en de eerste woede-uitbarstingen waarschijnlijk zullen afnemen. Voor anderen zal Duterte worden veranderd in een martelaar die triomfantelijk zal terugkeren van zijn Elba.
Voor hen zijn het gezicht van Filipino’s die protesteren bij het gevangeniscomplex in Scheveningen in Den Haag, waar Duterte wordt vastgehouden en zal worden vastgehouden tijdens zijn proces, en de uitstorting van steun voor de voormalige president op internet, indicaties van de woede die net begint op te bouwen. Een vooraanstaande Japanse wetenschapper van de Filipijnse politiek, Wataru Kusaka, van de Tokyo University of Foreign Studies, heeft juist gewaarschuwd voor een dergelijke ontwikkeling: “Duterte is klaar om een martelaar te zijn, een echte held die sterft voor de Filipino’s, wat waarschijnlijk de stemmen voor de bondgenoten van Duterte zal doen toenemen [bij de verkiezingen van mei 2025].
Degenen die hem uitlachen en verslaan, moeten voorzichtig zijn met het scenario. Hij en zijn bondgenoten maken opzettelijk misbruik van het populaire martelaarsnarratief. … Opeengehoopte vernederingen tegen underdogs hebben altijd een tegenreactie uitgelokt. Dit is misschien niet het einde van het verhaal.”
Als straf voor massale schendingen van fundamentele mensenrechten en een eerlijk proces de critici van Duterte verenigt, dan is het de vurige overtuiging dat Duterte het land heeft gered van criminelen en drugskartels die zijn aanhangers verenigt. Ook belangrijk is de kloof tussen de noordelijke Filipijnen of “keizerlijke Manilla”, de regio’s waar de Marcoses en hun belangrijkste bondgenoten vandaan komen, en de armere provincies in het zuiden, waar mensen het gevoel hebben dat zij en hun grieven worden vertegenwoordigd door de Dutertes.
Duterte’s bondgenoten hebben opgeroepen tot een nieuwe “People Power”, de machtsvertoon die Marcos Sr. in februari 1986 ten val bracht. Het is echter waarschijnlijk dat het belangrijkste gevolg op korte termijn Sara’s veroordeling in de Senaat zal zijn, waarbij de ontmoedigde bondgenoten van haar familie waarschijnlijk zullen opgeven voor de Marcos-stoomwals. Mocht ze worden veroordeeld, dan zal Sara worden uitgesloten van een openbaar ambt, wat betekent dat ze zich niet kandidaat kan stellen voor het presidentschap bij de komende presidentsverkiezingen in 2028. (Marcos Jr. heeft voorgesteld om rond dezelfde tijd als de tussentijdse verkiezingen een referendum te houden over het wijzigen van de grondwet.)
De internationale reactie van partijen waarvan verwacht werd dat ze pro-Duterte zouden zijn, is tot nu toe verrassend gedempt. Donald Trump heeft op het moment van schrijven nog geen publieke uitspraken gedaan over de arrestatie, hoewel zijn woede voor het ICC bekend is: in februari vaardigde hij een uitvoerend bevel uit dat het ICC verbiedt om Amerikaanse functionarissen en Amerikaanse bondgenoten te onderzoeken en te vervolgen, met name de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en voormalig minister van Defensie Yoav Gallant.
China heeft ondertussen de kant van de voormalige president gekozen en het ICC gewaarschuwd om het probleem niet te politiseren en geen “dubbele maatstaven” te hanteren, maar dit weegt niet zwaar bij het hof, aangezien het, net als Washington, nog steeds geen ondertekenaar is van het Verdrag van Rome dat het ICC in 2002 oprichtte.
De reactie van liberale en progressieve kringen was daarentegen jubelend, hoewel sommigen beweerden dat hoewel de arrestatie van Duterte toegejuicht moet worden, “hij een makkelijk doelwit is”, zoals een Amerikaanse vriend het tegen mij zei. Om zichzelf te valideren als een internationaal hof, zei deze vriend tegen mij, zou het ICC serieuzer moeten optreden tegen mensen als “Netanyahu en zijn medegenocidale generaals, Biden, Blinken, Harris.” Het record van het ICC in zijn bijna kwart eeuw van bestaan rechtvaardigt de scepsis wellicht: het heeft slechts zes mannen veroordeeld voor misdaden tegen de menselijkheid, allemaal uit het Globale Zuiden en geen van de statuur van Duterte.
Duterte is, denk ik, geen makkelijke prooi. Als de voormalige Filipijnse president wordt berecht en schuldig wordt bevonden aan misdaden tegen de menselijkheid, is dit niet alleen een overwinning voor zijn duizenden slachtoffers en hun families, maar ook voor wereldwijde rechtvaardigheid en internationaal recht. Het is het soort overwinning dat het ICC alleen maar sterker kan maken en het de vastberadenheid en het uithoudingsvermogen kan geven om achter de zogenaamde grotere vissen aan te gaan.
Bijna een week na de arrestatie van Duterte blijven de spanningen op de Filipijnen toenemen. Maar met Duterte in de gevangenis en Sara in Den Haag om morele steun te bieden, is er geen figuur op de grond waar de zogenaamde DDS (Die-hard Duterte Supporters) zich omheen kunnen scharen voor grote massa-acties in Metro-Manila. Het is niet verrassend dat de energie weer wordt gekanaliseerd naar campagne voeren voor de tussentijdse verkiezingen in mei. Iedereen weet dat de uitslag van de peilingen een graadmeter zal zijn voor de relatieve sterkte van de twee dynastieën die met elkaar in oorlog zijn.
