Angst , sociale media en ontevredenheid met de democratie. Deze drie ingrediënten lijken een nieuw profiel van jongeren te vormen dat een deel van Generatie Z op alarmerende wijze hertekent. Deze drie elementen hebben de verschuiving naar extreemrechts geconsolideerd en de maatschappij al maandenlang met een verontrustende vraag geconfronteerd: waarom voelen zoveel jongeren zich tegenwoordig meer vertegenwoordigd door reactionaire discoursen dan door het progressivisme dat hen historisch kenmerkte?
Ja, een groot deel van de jongeren radicaliseert, en wij van Indignatie wilden ook weten waarom. Het antwoord is niet eenvoudig, maar sommige trends zijn in veel Europese landen terug te vinden.
Ten eerste, onzekerheid en de angst die het oproept. Jongere generaties zijn opgegroeid onder de druk van economische crises, met stagnerende lonen, onbetaalbare huurprijzen en een onzekere toekomst. En ze vertrouwen er meer emotioneel dan rationeel, en zonder enige garantie of referentie, op dat de meest extreemrechtse partijen hen uit dit dal zullen trekken.
Zoals Erich Fromm uitlegde in De Angst voor Vrijheid , wordt vrijheid bij gebrek aan ondersteunende structuren een last, en kan het verlangen naar veiligheid leiden tot het omarmen van autoritaire ideologieën die orde en betekenis beloven. Víctor Hugo Pérez Gallo van de Universiteit van Zaragoza herinnerde ons hieraan.
Hij sprak ook over wat de Italiaanse marxist Antonio Gramsci een “passieve revolutie” noemde, een proces van schijnbare transformatie waarbij de dominante elites bepaalde eisen van het volk overnemen om ze te ontmantelen, zonder de machtsstructuren daadwerkelijk te veranderen. Dat wil zeggen dat er oppervlakkige veranderingen worden doorgevoerd die de indruk wekken van vooruitgang of verstoring, maar in werkelijkheid de bestaande orde in stand houden.
In Spanje bijvoorbeeld, geloven veel jongeren die Vox steunen dat ze in opstand komen tegen het systeem, maar in werkelijkheid nemen ze deel aan een passieve revolutie: een ‘revolutie’ die niets wezenlijks verandert, maar hun ongenoegen kanaliseert in een conservatief narratief dat de fundamenten van het systeem dat ze bekritiseren, in stand houdt.
Vox, net als andere soortgelijke partijen in Europa, biedt een eenvoudig identiteitsnarratief dat existentiële onrust omzet in een politieke slogan. Ultraconservatieve partijen nemen elementen van jeugdige onvrede over, maar kanaliseren deze zonder de onderliggende structuren te veranderen.
Memes en simplistische berichten
Een belangrijke factor in dit proces zijn sociale media. In plaats van een kalm debat nemen memes, misinformatie, simplistische berichten en virale video’s die een beroep doen op emoties in plaats van reflectie toe. Figuren zoals Andrew Tate en Alvise Pérez zijn rolmodellen geworden voor gedesoriënteerde jongeren die in hun vrouwvijandige, antifeministische en complottheoretische discours een belofte zien voor het herstel van de ‘natuurlijke orde’.
Emotionele taal, kritiek op traditionele media en de creatie van digitale identiteiten hebben extreemrechts in staat gesteld een symbolische gemeenschap te creëren die functioneert als een echokamer . Fernando Carcavilla, Carmela García en Jorge Miguel Rodríguez van de Universiteit van San Jorge vertelden ons dit alles.
De impact van antifeminisme is bijzonder groot . Meer dan de helft van de jonge mannen in Spanje vindt dat het feminisme “te ver” is gegaan. Deze afwijzing is vaak eerder een reactie op een gevoel van statusverlies en identiteitsverwarring dan op een gefundeerd standpunt.
Bij gebrek aan sterke mannelijke rolmodellen biedt het extreemrechtse discours veiligheid, hiërarchie en een duidelijke vijand: feminisme, immigranten en progressieven. Een deel van deze gegevens is verstrekt door Maite Aurrekoetxea van de Universiteit van Deusto.
Het is opmerkelijk dat bij de laatste verkiezingen in Duitsland jonge vrouwen voor links kozen, terwijl mannen meer vertrouwen hadden in extreemrechts.
Van apathie naar antipathie
Er is een verontrustende kloof met democratische waarden. Een aanzienlijk deel van de jongeren vindt een autoritaire regering acceptabel als deze veiligheid of welzijn garandeert. De aanvankelijke apathie jegens de politiek is omgeslagen in actieve antipathie. Het gaat niet langer alleen om afzien van politiek als vorm van protest, maar om het steunen van modellen die het democratische systeem zelf in twijfel trekken. En dit zijn precies de jongeren die, in het geval van Spanje, de dictatuur van Franco niet hebben meegemaakt; velen van hen hebben geen duidelijk beeld van wat dit voor hun samenleving betekende en wat extreemrechts met hun eigen vrijheden zou kunnen doen.
De uitdaging is enorm. We moeten de gaten begrijpen die extreemrechts bij deze jongeren opvult en een collectief verhaal opbouwen dat verbondenheid en hoop biedt. Want de toekomst van de democratie speelt zich grotendeels af in de emoties en op de schermen van twintigers van vandaag.
RECHTSE JONGEREN?
‘Wie jong is en niet links, heeft geen hart. Wie oud is en niet rechts, heeft geen verstand.’ Dit politiek credo wordt toegeschreven aan Winston Churchill. Kiesonderzoek in andere West-Europese contexten bevestigde dat jonge kiezers iets vaker links stemmen en oudere kiezers iets meer rechts. Recent stellen onderzoekers en opiniemakers, geïnspireerd door buitenlands onderzoek of door de recente cijfers van het Jeugd Onderzoeksplatform (JOP), dat vandaag de dag jongere generaties disproportioneel meer verleid worden tot een stem voor radicaal-rechtse politieke partijen.
Zo deed PVV van Geert Wilders in Nederland het goed bij het jongere kiespubliek, een trend die afweek van de vorige kiesuitslagen. In Duitsland verliezen de zogenaamde Volksparteien terrein aan de radicaal-rechtse AfD (Alternative für Deutschland). Ook daar suggereert recent onderzoek dat er in toenemende mate een kloof is tussen groene en rechtse kiezers, waarbij AfD garen zou spinnen bij de jeugd. AfD zet stevig in op de jongerenvleugel van de partij en op aanwezigheid op sociale media.
Maar dat alle jongeren vallen voor radicaal-rechts gaat in tegen een andere trend, namelijk de opkomst voor meer diversiteit, gelijke rechten, en bezorgdheid voor het klimaat. Hier lijken het eerder meisjes te zijn die het voortouw nemen. Of zou het puur toeval zijn dat jonge vrouwen als Greta Thunberg het gezicht zijn geworden van het klimaatactivisme?
Volgens Sarah De Lange is er sprake van een genderkloof wat steun voor radicaal-rechts betreft en een link met het opleidingsniveau.
Volgens Sarah De Lange, expert in populisme, is er sprake van een genderkloof wat steun voor radicaal-rechts betreft en een link met het opleidingsniveau. Vooral lager geschoolde jongens zouden een gebrek aan toekomstperspectief percipiëren en dit zou mede kunnen verklaren waarom we dergelijke kloof observeren. Een hoger opleidingsniveau lijkt dan weer eerder samen te hangen met een meer egalitaire kijk op de samenleving.
Om een beter zicht te krijgen op de redenen voor deze genderkloof is er nood aan meer diepgaande analyses. Allicht spelen verschillende factoren een rol. Zo zijn meisjes meer bezorgd om andere thema’s dan jongens zoals klimaat versus migratie, zijn ze vaak ook hoger geschoold, maken ze andere keuzes in hun levensstijl en delen ze andere waarden. Allicht speelt ook het sociale mediagebruik van jongeren een rol. Zo geeft driekwart van Gen Z aan om dagelijks Instagram te gebruiken en bijna de helft TikTok. Overigens blijken jongens uit Gen Z iets vaker YouTube te gebruiken en meisjes Instagram.
Mogelijk nog belangrijker is dat jongens en meisjes andere politici en rolmodellen volgen op deze sociale media. Zo hebben influencers die spreken over genderrollen, zoals Andrew Tate, een groot bereik. Daarnaast is ook Greta Thunberg voor vele jonge vrouwen een mogelijks rolmodel.
Indignatie wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van haar lezers.
