Mark Rutte’s Oversimplificatie Van De Geopolitieke Oorlog Complexiteit INDIGNATIE AI & Politiek

De trommels van de oorlog en de kwetsbaarheid van de wereldorde

De oorlogstrommels weerklinken niet alleen in Washington, vaak aangeduid als de “stad van het geheugenverlies”, maar ook in Moskou, Beijing en hoofdsteden in heel Europa. Deze alarmerende realiteit wordt onderstreept door Josep Borrell Fontelles, de hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, in zijn Window on the World: Europe in the ‘Arc of Fire’ uit 2024. Borrell waarschuwt dat “de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne een existentiële bedreiging vormt voor de Europese Unie.

Als het Rusland van Vladimir Poetin in Oekraïne zou winnen, zou het onvermijdelijk zijn imperiale beleid tegen andere buren voortzetten, met name in Europa.” Hij concludeert dat “als we Oekraïne buiten Europa niet helpen zijn soevereiniteit te verdedigen, de hele op regels gebaseerde wereldorde die we wereldwijd hebben willen bevorderen, ten val zal komen.”

De op regels gebaseerde orde van na de Tweede Wereldoorlog, geworteld in liberale idealen van menselijke waardigheid, internationaal recht en politieke rechten, is al lang een pijler van westerse invloed. Maar democratie, hoewel effectief in het aanpakken van het verlangen van de mensheid naar vrijheid, heeft de historische strijd tussen vrijheid en tirannie niet opgelost. Deze spanning blijft bestaan, zoals de wereldwijde confrontatie tussen democratieën en autocratieën laat zien. Maar aandringen op ideologische conformiteit die uitsluitend geworteld is in democratische normen, negeert de veelzijdige uitdagingen die de wereld van vandaag kenmerken.

Het in twijfel trekken van de universaliteit van de op regels gebaseerde orde

Borrells argument roept kritische vragen op over de vraag of de machtsbalans van Europa werkelijk wordt bedreigd en of de op regels gebaseerde wereldorde dient als een wereldwijd goed, of gewoon een product van vijf decennia van westerse hegemonie. In een groot deel van de wereld wordt deze orde gezien als het bevorderen van westerse belangen ten koste van anderen. Borrell zelf erkent deze kritiek en wijst op het contrast tussen Europa’s vaste toewijding aan Oekraïne en zijn waargenomen passiviteit bij het aanpakken van crises in het Midden-Oosten, een verschil dat vaak wordt gezien als een dubbele standaard.

Ondertussen heeft de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, Europeanen gewaarschuwd om zich mentaal voor te bereiden op de mogelijkheid van oorlog binnen de komende vier tot vijf jaar. Zijn scherpe retoriek, die de binaire omlijsting van liberale democratieën versus autoritaire staten echoot, riskeert de complexiteit van geopolitiek te oversimplificeren. Ruttes bewering dat “Rusland, China, Noord-Korea en Iran eraan werken om Noord-Amerika en Europa te verzwakken” weerspiegelt verhalen uit het Koude Oorlog-tijdperk, waarbij wereldwijde dynamieken in termen van nulsomspel worden weergegeven.

President Bidens karakterisering van de wereldwijde strijd als een strijd tussen democratie en autocratie versterkt deze tweedeling. Vaak negeert hij echter de historische tegenstrijdigheden binnen het westerse beleid, projecteert morele superioriteit en negeert hij de nuances van landen die buiten het liberaal-democratische model opereren. Deze omlijsting verhult de realiteit van geopolitieke concurrentie en de compromissen die alle staten, democratisch of anderszins, moeten sluiten. Het riskeert een nieuwe Koude Oorlog-dynamiek te consolideren, de wereld in rigide blokken te verdelen en spanningen te versterken op een moment dat wereldwijde samenwerking hard nodig is.

Een wereld op de rand van een conflict

De aanhoudende oorlogen in Oekraïne en Israël onderstrepen de gevaren van deze gepolariseerde wereldvisie, met de Zuid-Chinese Zee die opdoemt als een potentieel brandpunt voor confrontaties tussen de VS en China. In Washington lijkt er weinig coherente strategie te zijn, behalve het kaderen van deze conflicten als onderdeel van een breder narratief van “democratie versus autocratie”. Een mogelijke terugkeer van Donald Trump naar het presidentschap zou de transatlantische eenheid verder kunnen destabiliseren, aangezien zijn transactionele benadering van allianties en minachting voor de NAVO de veiligheid van Europa waarschijnlijk zouden verzwakken.

Dit moment vertoont verontrustende overeenkomsten met de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog, een tijd van zelfgenoegzaamheid, escalerende retoriek en concurrerende allianties. Tegenwoordig klinken de “oorlogstrommels” luider, omdat leiders kortetermijnwinsten belangrijker vinden dan langetermijnstabiliteit, schijnbaar blind voor de waarschuwingen uit de geschiedenis over de kosten van slaapwandelend de ramp ingaan.

De opkomst van China aan de macht

China’s opkomst tot grootmachtstatus is niet alleen geworteld in de huidige economische en politieke realiteit, maar ook in de historische ervaring van de “Eeuw van Vernedering”. Ongeacht het label vertegenwoordigt China’s opkomst een van de grootste kapitalistische ondernemingen in de geschiedenis. China, de grootste handelsnatie, heeft duidelijk gemaakt dat het niet de democratische paden van Duitsland of Japan zal navolgen in de door de VS geleide, op regels gebaseerde wereldorde. Zoals Lee Kuan Yew wijs opmerkte, staat China erop om geaccepteerd te worden als China, niet als erelid van het Westen.

China’s opkomst is niet eenzaam; andere landen zoals Brazilië, India, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten laten ook hun macht gelden en streven naar regionale dominantie, waarbij ze de Europese Unie en de VS steeds meer negeren. Deze verschuiving wordt weerspiegeld door een groep landen die door CIA-directeur William Burns worden omschreven als de “hedging middle”, waartoe landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika behoren. Deze landen voelen zich aangetrokken tot China’s visie op multipolariteit, soevereiniteit en inclusiviteit – principes die weerklank vinden bij veel landen en oproepen tot het aanpassen van de werking van internationale instellingen.

In de onrechtvaardige oorlog in Oekraïne zijn we er niet in geslaagd onze verschillen en verwachtingen te beheren, net zoals we er niet in zijn geslaagd de Verenigde Naties te moderniseren. Ondanks de wensen van de meerderheid van de 192 leden, blijft het vetorecht bestaan, waardoor de vijf permanente leden onevenredig veel controle hebben. Deze onevenwichtigheid heeft Israël, met steun van de VS, in staat gesteld oorlogsmisdaden te plegen en talloze VN-resoluties te negeren. China, dat pleit voor verandering, betoogt terecht dat het internationale systeem hervormd moet worden.

Erop staan ​​dat de 1,4 miljard inwoners van China westerse democratie en mensenrechten moeten omarmen, geworteld in Amerika’s “Manifest Destiny”, is een gevaarlijk pad dat het risico met zich meebrengt dat de spanningen over China’s kernbelangen escaleren, met name in de Zuid-Chinese Zee. Het aandringen op het claimen van “vrijheid van navigatie” in betwiste wateren, in combinatie met China’s assertieve territoriale claims, creëert een onstabiele situatie die vergelijkbaar is met Oekraïne. Het negeren van invloedssferen en het niet in evenwicht brengen van machtsdynamieken, riskeert catastrofale misrekeningen.

De naderende storm: lessen uit de geschiedenis

Vanuit het perspectief van de Europese Unie laten vijf decennia van neoliberale globalisering en de cyclische opkomst en ondergang van grootmachten een bekend patroon zien. Dominante rijken, van het oude Griekenland tot de Portugezen, Spanjaarden, Nederlanders en Britten, hebben historisch gezien te maken gehad met uitdagingen van opkomende rivalen. Vandaag de dag staat de Verenigde Staten tegenover deze uitdaging in de vorm van Rusland en China. Maar in tegenstelling tot eerdere rivaliteiten verhoogt de aanwezigheid van massavernietigingswapens de inzet, waardoor misstappen potentieel catastrofaal worden.

Terwijl existentiële bedreigingen zoals klimaatverandering, ongelijkheid, pandemieën en schaarste aan hulpbronnen groot lijken, lijken regeringen verlamd, niet in staat om deze crises aan te pakken of een stabiele wereldorde te waarborgen. Het westerse wereldbeeld, geworteld in het geloof in universele waarden, botst met alternatieve kaders, zoals die in Aziatische culturen. Zoals Samuel Huntington opmerkte, benadrukt China’s “Confucianistische beschaving” hiërarchie, autoriteit en consensus boven het individualisme dat centraal staat in het westerse liberalisme. Deze verschillen creëren blijvende breuklijnen in het mondiale landschap.

Deze kloof manifesteert zich in de geopolitieke spanningen van vandaag. De oorlog in Oekraïne en het conflict in Israël hebben de wereldwijde verdeeldheid vergroot, met sancties tegen Rusland die inflatie, voedselonzekerheid en energiecrises verergeren – wat een onevenredig grote impact heeft op de armste bevolkingsgroepen ter wereld. Ondertussen blijft Amerika’s selectieve toepassing van het internationale recht zijn wereldwijde geloofwaardigheid ondermijnen.

De misvatting van invloedssferen

Het historische idee van invloedssferen, hoewel vaak bekritiseerd, heeft de wereldpolitiek lang vormgegeven. Zo bevestigde de Monroe Doctrine van 1823 de Amerikaanse dominantie op het westelijk halfrond en rechtvaardigde territoriale expansie. Tijdens de Koude Oorlog bleef dit principe bestaan, zoals bleek uit de Cubacrisis van 1962, toen de VS Sovjet-inbreuken op hun invloedssfeer afwezen. Tegenwoordig bekijkt Rusland de westerse militaire betrokkenheid in Oekraïne door een vergelijkbare lens.

De afwijzing van invloedssferen onder George W. Bush markeerde een keerpunt in het Amerikaanse buitenlandse beleid, waarbij unilateralisme werd omarmd ten koste van pragmatische diplomatie. Deze absolutistische benadering destabiliseerde de wereldpolitiek en zaaide de zaden van langdurig conflict.

De oorlog in Oekraïne is een voorbeeld van deze mislukkingen. Hoewel de Russische invasie onmiskenbaar een flagrante schending van het internationaal recht en een humanitaire tragedie is, weerspiegelt het ook de langdurige grieven over de oostelijke uitbreiding van de NAVO, een beleid dat Russische zorgen over het handhaven van strategische bufferzones negeerde. Het erkennen van deze dynamiek had escalatie kunnen voorkomen, maar triomfalisme in het westerse beleid na de Koude Oorlog gaf prioriteit aan ideologische overwinning boven pragmatische veiligheid.

Oekraïne staat op een kritiek punt, met de oorlog die voortsleept en de erosie van rode lijnen die de spanningen doen escaleren tot een directe confrontatie die uit de hand kan lopen. Nu het tijdperk van illusies ten einde loopt, met het serieuze risico dat Oekraïne niet als overwinnaar uit dit conflict tevoorschijn komt, eist de logica een einde aan dit conflict op basis van de realiteit op het slagveld. Een oplossing die gegrond is in realpolitik en machtsevenwichtsbeleid, het voor onbepaalde tijd opschorten van het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne en het onderhandelen over een alomvattende, verifieerbare vredesovereenkomst met veiligheidsgaranties is noodzakelijk.

De rol van Europa in een multipolaire wereld

Terwijl de NAVO haar meest agressieve agenda in de geschiedenis aanneemt, staat Europa voor een kruispunt. Haar militaristische tendensen, nu geframed als instrumenten van integratie, ondermijnen de eco-sociale prioriteiten die nodig zijn om klimaatverandering en ongelijkheid te bestrijden. Extreemrechtse populistische bewegingen compliceren het vermogen van de EU om binnenlandse en internationale uitdagingen aan te gaan, en bedreigen de cohesie en stabiliteit.

De voorgestelde snelle toetreding van Oekraïne tot de EU en de plannen voor verdere uitbreiding weerspiegelen meer reactionair denken dan strategisch vooruitzien. Scherpe verschillen in waarden en democratische toezeggingen tussen huidige leden zetten de Unie al onder druk. Democratische terugval in landen als Hongarije en Polen onderstreept de risico’s van uitbreiding van de EU zonder interne breuken aan te pakken.

Conclusie

Op een moment dat de internationale orde is verschoven naar een multipolaire staat, wat leidt tot een uiterst onaangename staat van wanorde, met de Verenigde Staten als de overheersende macht, hangt het lot van de internationale orde grotendeels af van het begrip en de acties van een of meer van onze huidige leiders. De beschrijving dat we in een “Westfalen van het atoomtijdperk” leven, lijkt geldig, met de conclusie: hoewel een nieuwe wereldwijde confrontatie kan worden vermeden, zullen proxy-oorlogen aanhouden. Dit lijkt de huidige wereldwijde wanorde terecht te beschrijven.

De Europese Unie moet haar aanpak van de wereldwijde wanorde, uitbreiding, heroverwegen en consolidatie boven expansie prioriteren. Door zich te richten op interne stabiliteit en minder afhankelijk te zijn van Amerikaanse veiligheidsgaranties, kan Europa beter navigeren in de multipolaire wereld van vandaag. Dit vereist een terugkeer naar doordachte diplomatie en een erkenning dat de uitdagingen van de 21e eeuw – klimaatverstoring, ongelijkheid en wereldwijde gezondheid – niet kunnen worden opgelost door militarisering of ideologische houdingen.

Uiteindelijk vragen de lessen van de geschiedenis om nederigheid en samenwerking, niet om triomfalisme. De inzet is te hoog voor zelfgenoegzaamheid, en de kosten van falen zijn er een die de wereld zich niet kan veroorloven.

Opinie: De precaire staat van de wereldorde te midden van toenemende spanningen tussen democratieën en autocratieën wordt met name benadrukt door de Russische agressie in Oekraïne. Josep Borrell waarschuwt dat een Russische overwinning de EU zou kunnen bedreigen, net als NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte in scherpe retoriek, terwijl de VS worstelt om zijn morele verhalen in evenwicht te brengen met complexe geopolitieke realiteiten. Een multipolaire wereld vereist een verschuiving naar inclusieve diplomatie om dringende wereldwijde uitdagingen aan te pakken.