Spread the love en help Indignatie
Dit is een verhaal dat de vicieuze, antidemocratische cirkel illustreert die de politieke dynamiek van de EU onderbouwt. Het gaat over besluitvormingsprocessen die kiezers vervreemden en leiden tot verzwakte en in diskrediet gebrachte regeringen. Het gaat over Ursula von der Leyen die er uiteindelijk in slaagt een van haar favoriete projecten door te drukken, terwijl ze een van haar trouwste supporters vervreemdt.
Ursula von der Leyen – De EU probeert al 25 jaar een vrijhandelsovereenkomst te sluiten met het Mercosur-blok, dat Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay omvat. Maar dit stuit op hevige politieke weerstand. De belangrijkste landbouwproducenten van het blok, met name Frankrijk, hebben lang betoogd dat de overeenkomst hun industrie zou vernietigen, en de weg zou vrijmaken voor substantiële importen die tegen concurrerendere prijzen worden verkocht en worden geproduceerd onder minder strenge milieu- en gezondheidsnormen dan die welke in Europa gelden, waar de EU steeds strengere regels aan boeren oplegt om de uitstoot van broeikasgassen te beteugelen.
Macron wordt breed beschuldigd van von der Leyens falen om een overeenkomst te sluiten tijdens haar eerste termijn. Na de boerenprotesten die Europa overspoelden, zette de Franse regering haar hakken nog verder in — ongetwijfeld ook uit bezorgdheid dat de deal het anti-EU-sentiment in het land zou aanwakkeren, wat de steun voor Marine Le Pen zou vergroten.
januari werd gemeld dat de Europese Commissie op verzoek van Frankrijk was gestopt met onderhandelen met de Zuid-Amerikaanse landen; tot een paar maanden geleden beschouwden velen de deal als dood in het water. Maar vorige week kondigde von der Leyen, in een verrassende wending van de gebeurtenissen, aan dat de overeenkomst eindelijk rond was. Dus wat is er veranderd?
Ten eerste staat von der Leyen er nu veel sterker voor dan een jaar geleden. Destijds had ze haar zinnen al gezet op een tweede termijn aan het roer van de Commissie en kon ze het zich niet veroorloven om een van de machtigste leiders van het blok van zich te vervreemden, wiens steun ze nodig had om herkozen te worden. Maar dat probleem ligt nu achter haar; von der Leyen hoeft zich niet langer zo druk te maken over het sussen van lidstaten.
Bovendien is de nieuwe Commissie-von der Leyen een heel ander beest dan de vorige: deze keer heeft ze loyalisten in strategische rollen en heeft ze een ingewikkeld web van afhankelijkheden opgezet — met andere woorden, ze heeft volledige controle over het uitvoerende orgaan van de EU veiliggesteld. Dat ze zich sterk genoeg voelt om de oppositie van een van de machtigste staten van het blok te negeren, geeft aan wat de komende vijf jaar waarschijnlijk zullen brengen.
De symboliek van von der Leyens landing in Latijns-Amerika om de Mercosur-overeenkomst te finaliseren, terwijl Macron te maken had met de nasleep van de val van de regering, bleef in Frankrijk niet onopgemerkt. “Ursula von der Leyen had geen slechter moment kunnen kiezen dan dit. Het is een grote fout om dit nu te doen. Het geeft echt de indruk dat ze misbruik maakt van de crisis in Frankrijk om op eigen houtje vooruit te komen,” aldus Christophe Grudler, een Europarlementariër van Macrons partij.
Hoewel deze beoordeling moeilijk te betwisten is, is het opvallend ironisch dat het komt van een vertegenwoordiger van een van de meest fervente pro-EU-partijen van het blok. Von der Leyen heeft een lange geschiedenis van het uitbuiten van crises om meer autoriteit te verwerven, dus deze laatste episode is onderdeel van een al te bekende trend van sluipende supranationalisering van de politiek van het blok — een trend waaraan Macron direct heeft bijgedragen door haar herverkiezing te steunen.
Voor de boeren is echter nog niet alles verloren. De overeenkomst moet nog worden goedgekeurd door de Europese Raad. Dit betekent dat Frankrijk mogelijk nog steeds een kans heeft om de deal te blokkeren. Macron beweert dat de overeenkomst in zijn huidige vorm onacceptabel is. “We zullen onze agrarische soevereiniteit blijven verdedigen”, aldus het Élysée. Hoewel andere landen die tegen de deal zijn, Polen, Oostenrijk, Ierland en Nederland zijn, blijft Macron nog steeds achter bij de 35% van de EU-bevolking die nodig is om de overeenkomst te stoppen. Merk op dat Duitsland sterk vóór de deal is.
Het enige land dat de doorslag zou kunnen geven, is Italië. Bronnen bij het kantoor van Giorgia Meloni hebben gezegd dat Italië de Mercosur-handelsovereenkomst niet zal ondertekenen tenzij er sterkere waarborgen zijn voor Europese boeren; het is echter nog maar de vraag of de Italiaanse regering, die sterk verdeeld is over de kwestie, dit ook echt zal doorzetten. Gezien de precaire financiële situatie van Italië, is Meloni zich er maar al te goed van bewust dat ze het zich niet kan veroorloven om von der Leyens steun te vervreemden.
De meest waarschijnlijke uitkomst is dus dat de Commissie lippendienst zal bewijzen aan de zorgen van Italië, mogelijk met een addendum aan het verdrag met bepaalde aanbevelingen die gericht zijn op het minimaliseren van de impact van de overeenkomst op de landbouwsector van het blok — waardoor Meloni de overeenkomst kan ondertekenen en tegelijkertijd gezichtsverlies kan voorkomen.
“Gezien de precaire financiële situatie van Italië is Meloni zich er maar al te goed van bewust dat ze het zich niet kan veroorloven de steun van von der Leyen te verliezen.”
Maar waarom is von der Leyen zo gretig om de deal door te zetten? Handel is in veel opzichten verankerd in het DNA van de Europese Unie. Daarom heeft het blok vandaag de dag het grootste vrijhandelsregime ter wereld. De afgelopen jaren is de toewijding van de EU aan vrijhandel echter ter discussie komen te staan, omdat het blok zich steeds meer heeft aangesloten bij de logica van geopolitieke concurrentie die door de VS is aangenomen — een beleid dat Trump heeft beloofd te verdubbelen.
In deze context is het handelsbeleid van de EU steeds meer gepolitiseerd en ondergeschikt gemaakt aan het paradigma “democratie versus autoritarisme”, gericht op het loskoppelen van de officiële tegenstanders en concurrenten van het Westen. Dat betekent natuurlijk Rusland, maar ook steeds meer China. In deze context is het versterken van handelsbanden met “waarden-afgestemde” landen een poging van de EU om de focus op handelsliberalisering te verzoenen met de overname van de door de VS aangestuurde logica van de Nieuwe Koude Oorlog.
Zoals von der Leyen zei over de overeenkomst: “In een steeds meer confronterende wereld laten we zien dat democratieën op elkaar kunnen vertrouwen. Deze overeenkomst is niet alleen een economische kans, maar ook een politieke noodzaak.” Von der Leyen liet weg hoe het ook dient als een middel om haar positie als de belangrijkste architect van de geopolitieke strategie van de EU te verstevigen, met name in het tegengaan van lidstaten die geneigd zouden kunnen zijn om onafhankelijke paden te bewandelen. De verkiezing van Trump en de verwachtingen van een protectionistischer Amerikaans beleid gaven von der Leyen, evenals de Mercosur-landen, ongetwijfeld een verdere impuls om de deal te sluiten.
De wisseling van de wacht in Argentinië — met de radicale vrijemarktaanhanger Javier Milei die zijn linkse, meer protectionistische voorganger verving, die de handelsovereenkomst had afgewezen — deed de rest. In tegenstelling tot de meeste leiders in Latijns-Amerika, is Milei een fervent voorstander van vrijhandel.
Na de aankondiging van de EU-Mercosur-overeenkomst verklaarde Milei : “Terwijl buurlanden als Chili en Peru zich openden voor de wereld en handelsovereenkomsten sloten met de protagonisten van de wereldhandel, sloten wij onszelf op in onze eigen vissenkom en deden we er meer dan 20 jaar over om een overeenkomst te sluiten die we vandaag vieren.” Het is moeilijk om je twee vreemdere bedgenoten voor te stellen dan von der Leyen en Milei, maar zoals het oude Romeinse gezegde luidt, pecunia non olet — geld stinkt niet.
Er is nog een laatste factor om rekening mee te houden. Vanuit het perspectief van de Europese Commissie is het feit dat de Mercosur-deal Europese landbouwproducenten zal schaden door de goedkopere import te verhogen een acceptabele afweging, gezien het feit dat het de Europese industriële export, zoals auto’s, zal stimuleren. Dit is ook de reden waarom Duitsland een van de belangrijkste voorstanders van de deal is. Met andere woorden, landbouwproductie wordt behandeld als een onderhandelingsmiddel — een sector die het waard is om op te geven in ruil voor toegang tot nieuwe markten.
Maar er is een fundamenteel probleem met deze logica. Landbouw is misschien niet veel “waard”, maar het levert wel het belangrijkste product in elke samenleving: voedsel, de bouwsteen van het leven. Het heeft weinig zin om de voedselzekerheid en soevereiniteit van Europa op de lange termijn op te offeren voor economische winst op de korte termijn. Het hele “reshoring”-debat komt juist voort uit een toegenomen bewustzijn van de noodzaak om gevaarlijke afhankelijkheden voor kritieke goederen en materialen te vermijden.
Maar als dit geldt voor microchips, geldt het dan niet — nog meer — voor voedsel? Deze Mercosur-deal is uiteindelijk een nieuwe herinnering dat het toevertrouwen van kritieke beslissingen aan niet-verantwoordelijke supranationale instellingen die vatbaar zijn voor inname door machtige gevestigde belangen, niet alleen slecht is voor de democratie — maar ook voor de soevereiniteit van Europa als geheel op de lange termijn.
Het weerspiegelt ook hoe von der Leyen vaak gebruikmaakt van verdeeldheid tussen lidstaten om haar eigen gezag te consolideren. De Mercosur-overeenkomst kan worden geïnterpreteerd als een concessie aan Duitsland, na het besluit van de Commissie om tarieven op te leggen aan Chinese elektrische voertuigen — een zet die werd gesteund door Parijs, maar waar Berlijn tegen was. Duitsland bevond zich aan de verliezende kant van die stemming, terwijl Frankrijk een belangrijke overwinning vierde.
Dit laat zien hoe de Commissie, door haar beleid af te stemmen op de belangen van bepaalde lidstaten en andere te vervreemden, de machtsbalans tussen landen kan verschuiven en haar positie als primaire arbiter en machtsmakelaar van de EU kan verstevigen. Door de verdeeldheid tussen lidstaten te vergroten — en Europese boeren verder tegen zich in het harnas te jagen — neemt von der Leyen echter een aanzienlijk risico, wat mogelijk sociale en politieke onrust op het hele continent aanwakkert. En haar tweede termijn is nog maar net begonnen.
