Het enige land dat de balans zou kunnen doen doorslaan is Italië. Bronnen bij het kantoor van Giorgia Meloni hebben gezegd dat Italië de Mercosur-handelsovereenkomst niet zal ondertekenen tenzij er sterkere waarborgen zijn voor de Europese boeren; Het valt echter nog te bezien of de Italiaanse regering, die sterk verdeeld is over de kwestie, dit ook daadwerkelijk zal volhouden. Gezien de precaire begrotingssituatie van Italië is Meloni zich er maar al te goed van bewust dat ze het zich niet kan veroorloven de steun van Von der Leyen van zich af te schudden. De meest waarschijnlijke uitkomst is dus dat de Commissie lippendienst zal bewijzen aan de zorgen van Italië, mogelijk met een addendum bij het verdrag met daarin bepaalde aanbevelingen gericht op het minimaliseren van de impact van het akkoord op de landbouwsector van het blok – waardoor Meloni het akkoord kan ondertekenen terwijl gezicht redden.
“Gezien de precaire begrotingssituatie van Italië is Meloni zich er maar al te goed van bewust dat ze het zich niet kan veroorloven de steun van Von der Leyen van zich te vervreemden.”
Maar waarom wil Von der Leyen zo graag de deal vooruit helpen? Handel is in veel opzichten verankerd in het DNA van de Europese Unie. Dat is de reden waarom het blok vandaag de dag beschikt over het grootste vrijhandelsregime ter wereld. De afgelopen jaren is de inzet van de EU voor vrijhandel echter op de proef gesteld, omdat het blok zich steeds meer heeft aangesloten bij de logica van geopolitieke concurrentie die de VS heeft aangenomen – een beleid waarvan Trump heeft beloofd dat het nog verder zal doorzetten. In deze context is het handelsbeleid van de EU steeds meer gepolitiseerd en ondergeschikt geworden aan het paradigma van “democratie versus autoritarisme”, gericht op het loskoppelen van de officiële tegenstanders en concurrenten van het Westen. Dat betekent natuurlijk Rusland, maar in toenemende mate ook China. In deze context vertegenwoordigt het versterken van de handelsbetrekkingen met ‘op waarden afgestemde’ landen een poging van de EU om de focus op handelsliberalisering te verzoenen met haar adoptie van de door de VS aangestuurde logica van de Nieuwe Koude Oorlog.
Zoals Von der Leyen gezegd van het akkoord: “In een steeds meer confronterende wereld laten we zien dat democratieën op elkaar kunnen vertrouwen. Deze overeenkomst is niet alleen een economische kans, het is een politieke noodzaak.” Von der Leyen liet achterwege dat het voor haar ook een middel is om haar positie als belangrijkste architect van de geopolitieke strategie van de EU te verstevigen, vooral bij het tegengaan van lidstaten die geneigd zouden kunnen zijn onafhankelijke wegen te bewandelen. De verkiezing van Trump en de verwachtingen van een meer protectionistisch Amerikaans beleid gaven Von der Leyen, evenals de Mercosur-landen, ongetwijfeld een verdere impuls om de deal te sluiten.
De wisseling van de wacht in Argentinië – waarbij de radicale vrije marketeer Javier Milei zijn linkse, meer protectionistische voorganger verving, die het handelsverdrag had afgewezen – deed de rest. In tegenstelling tot de meeste leiders in Latijns-Amerika gelooft Milei sterk in vrijhandel. Na de aankondiging van de overeenkomst tussen de EU en Mercosur heeft Milei verklaard: “Terwijl buurlanden als Chili en Peru zich openstelden voor de wereld en handelsovereenkomsten sloten met de hoofdrolspelers van de wereldhandel, sloten wij onszelf op in onze eigen viskom. Het kostte ons meer dan twintig jaar om een overeenkomst te sluiten die we vandaag vieren.” Het is moeilijk om je twee vreemdere bedgenoten voor te stellen dan Von der Leyen en Milei, maar zoals het oude Romeinse gezegde luidt: pecunia non olet – geld stinkt niet.
Er is nog een laatste factor waarmee u rekening moet houden. Vanuit het perspectief van de Europese Commissie is het feit dat de Mercosur-deal de Europese landbouwproducenten zal schaden door de goedkopere import te vergroten een acceptabele afweging, gezien het feit dat het de Europese industriële export, zoals auto’s, zal stimuleren. Dit is ook de reden waarom Duitsland een van de belangrijkste voorstanders van het akkoord is. Met andere woorden: de landbouwproductie wordt behandeld als een onderhandelingschip: een sector die de moeite waard is om te verspelen in ruil voor het verkrijgen van toegang tot nieuwe markten.
Maar er is een fundamenteel probleem met deze logica. De landbouw is misschien niet veel ‘waarde’, maar levert wel het belangrijkste product in elke samenleving: voedsel, de bouwsteen van het leven. Het heeft weinig zin om de voedselzekerheid en soevereiniteit van Europa op de lange termijn op te offeren voor economische winst op de korte termijn. Het hele ‘reshoring’-debat komt juist voort uit een groter bewustzijn van de noodzaak om gevaarlijke afhankelijkheden voor kritieke goederen en materialen te vermijden. Maar als dit van toepassing is op microchips, geldt dat dan zeker – en nog meer – voor voedsel? Deze Mercosur-deal herinnert ons er uiteindelijk opnieuw aan dat het toevertrouwen van cruciale beslissingen aan onverantwoordelijke supranationale instellingen die vatbaar zijn voor de macht van machtige gevestigde belangen, niet alleen slecht is voor de democratie – maar ook voor de soevereiniteit van Europa als geheel op de lange termijn.
Het weerspiegelt ook hoe Von der Leyen vaak gebruik maakt van verdeeldheid tussen de lidstaten om haar eigen gezag te consolideren. De Mercosur-overeenkomst kan worden geïnterpreteerd als een concessie aan Duitsland, volgend op het besluit van de Commissie om tarieven op te leggen aan Chinese elektrische voertuigen – een stap die door Parijs wordt gesteund maar door Berlijn wordt tegengewerkt. Duitsland bevond zich aan de verliezende kant van die stemming, terwijl Frankrijk een belangrijke overwinning vierde.
Dit laat zien hoe de Commissie, door haar beleid af te stemmen op de belangen van bepaalde lidstaten en tegelijkertijd andere lidstaten te vervreemden, in staat is het machtsevenwicht tussen de naties te verschuiven en haar positie als voornaamste scheidsrechter en machtsbemiddelaar van de EU te verstevigen. Door de verdeeldheid tussen de lidstaten te verergeren – en de Europese boeren nog verder tegen te werken – neemt Von der Leyen echter een aanzienlijk risico, wat mogelijk de sociale en politieke onrust op het hele continent kan aanwakkeren. En haar tweede termijn is nog maar net begonnen.
