Er zijn twee koninginnen in Brussel. De eerste is Mathilde, de vrouw met het golvende haar van Filips, koning der Belgen. De tweede is anders. Ze draagt geen kroon en verschijnt niet bij koninklijke gelegenheden. Toch is Ursula von der Leyen in alles de soeverein: niet alleen het boegbeeld van een slordige constitutionele monarchie, maar een kolos die verregaande zeggenschap geniet over de Europese Unie en haar 450 miljoen inwoners.
Terwijl Von der Leyen aan haar tweede termijn als voorzitter van de Europese Commissie begint, regeert zij over een blok dat ondemocratisch van opzet is en dat enorme autoriteit in handen van zijn heersers legt. En zoals duidelijk lijkt, is zij van plan haar technocratische revolutie uit te breiden en de EU te transformeren van een verzameling naties in een echte soevereine staat.
Nu Macron aan het spartelen is en Scholz veracht wordt, breekt de aanhoudende ambtstermijn van Von der Leyen met een mondiaal patroon van het falen van de gevestigde orde. In tegenstelling tot gewone politici hoeft Von der Leyen zich echter geen zorgen te maken over wat de kiezers denken. Zeker, de voorzitter van de Europese Commissie moet de steun van het EU-Parlement veiligstellen, maar alleen nadat hij is voorgedragen door de regering van elke lidstaat. In theorie zou dat de uitslag van de Europese verkiezingen moeten weerspiegelen. In de praktijk is het EU-Parlement echter een gecastreerde wetgevende macht, die grondwettelijk niet in staat is wetten te initiëren.
Von der Leyen is niet zozeer de uitvoerende macht van een open democratie, maar meer de hoofdfunctionaris van een Sovjet-politbureau. Dat is zeker duidelijk als je een blik werpt op de titels van de commissarissen van de president. Van de uitvoerend vice-president voor een schone, rechtvaardige en competitieve transitie tot de uitvoerend vice-president voor cohesie en hervormingen: haar ondergeschikten leiden afdelingen die in het Moskou van de jaren zeventig niet zouden hebben misstaan. En tijdens haar eerste ambtstermijn, van 2019 tot 2024, deed ze dat onvermoeibaar geconsolideerd autoriteit, waardoor het machtsevenwicht van de EU langzaam naar supranationale instellingen zoals de Commissie gaat verschuiven – en weg van de Raad van Ministers die de lidstaten vertegenwoordigt.
Het lijkt erop dat dit staatsopbouwproject tijdens haar tweede termijn een impuls zal krijgen; zoals zij in haar duidelijk maakt politieke richtlijnen voor de volgende commissie is haar visie doordrenkt met een existentieel discours, waarin wordt benadrukt dat Europa geen toekomst heeft tenzij het zich een weg blijft banen naar eenheid. Met de vastberadenheid van Von der Leyen om de oorlog bij volmacht in Oekraïne voort te zetten kosten van het Europese economische welzijn, en haar afhankelijkheid van Baltische politici zoals Kaja Kallas als Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheid lijkt zij het historische patroon te volgen van staatsvorming door crisis heen.
Maar als Ursula een moderne Karel de Grote is in haar ijdelheid en ambitie, betekent het feit dat haar inspanningen zo ver verwijderd zijn van de wil van het volk, dat ze onvermijdelijk zullen mislukken. Hoewel centralisatie aan de top ongetwijfeld haar persoonlijke invloed zal vergroten, betekent dat weinig zonder het bredere EU-systeem te versterken. In feite zal het concentreren van de macht in dit niet-soevereine model het land waarschijnlijk nog schever maken, met een topzware bovenbouw boven een continent dat bruist van de onvrede onder de bevolking. Ongeacht hoeveel Russofoben von der Leyen zich in haar bureaucratie proppen, de oorlog in Oekraïne zal uiteindelijk niet in Brussel maar in Washington worden beslist, wanneer Donald Trump in januari binnenkort weer het Witte Huis binnenkomt.
