Hij is nog niet eens kanselier, maar Friedrich Merz wil al een revolutie teweegbrengen in de Europese veiligheid. In een recent interview op de Duitse televisie riep hij op tot een Europese nucleaire paraplu, waarbij de Federale Republiek de Amerikaanse bescherming voor de steun van Groot -Brittannië en Frankrijk verwisselde. Zijn geopolitieke gok is niet verrassend: de huidige generatie Europese politieke elites heeft nog nooit zo’n vertrouwenscrisis in de transatlantische relatie meegemaakt, waarbij Donald Trump de zekerheden die ze dierbaar zijn sinds de herfst van de Berlijnse muur hebben geslagen.
In de praktijk kan het ontsnappen aan de tentakels van Washington echter moeilijk zijn. Amerika heeft tenslotte redenen om Europa plooibaar te houden, zelfs als de angstaanjagende kracht van ICBM’s betekent dat de twee nucleaire bevoegdheden van het continent terughoudend kunnen zijn om te delen. En hoewel andere staten hebben geprobeerd zich te wagen van onder de Amerikaanse paraplu, kan het Witte Huis een nucleair programma maken of breken – zelfs als proliferatie uiteindelijk een duurzame machtsverhoudingen zou kunnen creëren.
Europese zorgen over hun bondgenoot van de VS zijn niets nieuws. Het geheime nucleaire programma van Frankrijk werd al in 1954 gelanceerd – voordat Charles de Gaulle terugkeerde aan de macht – als een afdekking tegen de mogelijkheid dat Washington onbetrouwbaar zou kunnen zijn. Het leren van de plannen van de Eisenhower Administration om haar strategische toewijding aan Europa terug te schalen, reageerde de toenmalige Duitse bondskanselier Konrad Adenauer ook met alarm en signaleer via diplomatieke kanalen dat West -Duitsland zou kunnen worden gedwongen om nucleaire capaciteiten te ontwikkelen als Amerikaanse veiligheidsverplichtingen onrustwaardig zijn.
Tegenwoordig voelt de tenor van het debat echter anders: niet in het minst in het aantal Duitse politici die Merz hebben herhaald in het oproepen van een pan-Europese nucleair afschrikmiddel. Voormalig minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer is hier een voorbeeld; Manfred Weber, leider van de CSU, is een andere. Zelfs wijlen Wolfgang Schäuble, een bekende budgethawk, suggereerde dat Duitsland bereid zou zijn om een Franse nucleaire paraplu te financieren. Over de Rijn heeft Emmanuel Macron ondertussen herhaaldelijk ‘Europees’ Frankrijk voorgesteld Force de Frappeeen punt dat ook werd gemaakt door voormalige Franse presidenten, waaronder Jacques Chirac en Nicolas Sarkozy.
In de praktijk is het ontsnappen aan de Amerikaanse paraplu echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. Overweeg technologie. In tegenstelling tot Parijs is het atomaire arsenaal van Londen niet volledig onafhankelijk. Britse onderzeeërs met nucleaire kernkoppen moeten regelmatig terugkeren naar de VS voor onderhoud: de technologie is in wezen Amerikaans. Wat de geloofwaardigheid van het afschrikmiddel van Groot-Brittannië verder ondermijnt, is dat vorig jaar een tweede opeenvolgende test van een nucleair capabele raket mislukt.
Er is een breder punt als het gaat om wapens die ook hele landen kunnen vernietigen: soevereiniteit. Er is een inherent nationale dimensie aan de bom die de Gaulle duidelijk begreep: het betreft het bestaan van de staat die het bezit. In Frankrijk zijn oppositiepartijen tenslotte verontwaardigd wanneer Macron verwijst naar een discussie over de “Europese dimensie” van de ontwijzing nucléaire. Het hele politieke spectrum, van Le Pen tot uiterst links, gelooft dat het cruciaal is voor de nationale soevereiniteit en kan daarom niet worden gedeeld. Uitgebreide afschrikking blijft dan een liberale mythe. In een potentiële nucleaire confrontatie zou Macron Parijs zeker niet riskeren voor Vilnius, net zoals Trump niet bereid zou zijn Los Angeles op te offeren voor Tallinn.
Noch is dat de enige manier waarop soevereiniteit ertoe doet. In 2023 verwoordde het historicus Sumantra Maitra het concept ‘slapende NAVO’, dat neerkomt op een coherente articulatie van de strategie van Trump naar de Western Alliance. Veelzeggend raakt de theorie van Maitra slechts kort over de kwestie van nucleaire afschrikking. Het pleit voor het stoppen van de NAVO -expansie en het verschuiven van de last van Europa’s verdediging naar Europa zelf. Dat is begrijpelijk: met Azië, nu de primaire focus van Washington, moeten de Europeanen voor zichzelf zorgen, vooral omdat ze de middelen over hebben. Ondanks het aanbevelen van terugtrekking, beweert Maitra dat de Amerikaanse nucleaire paraplu Europa zou blijven beschermen.
Maitra is de belichaming van een realist en moet erkennen dat uitgebreide afschrikking een illusie is. Dus hoe kan deze strategische dubbelzinnigheid worden uitgelegd? Uiteindelijk jaagt het op Europese naïviteit. De overtuiging dat Amerika existentiële belangen heeft in het transatlantische partnerschap is diep ingebakken in de oude wereld. Neem Olaf Scholz, die zich verzet tegen discussies over een Europese nucleaire afschrikmiddel uit angst om de betrekkingen met Washington te belasten.
Het is waarschijnlijk dat zodra de oorlog in Oekraïne eindigt, Europeanen zullen terugkeren naar hun koppige overtuiging dat ze in een wereld met lage bedreiging wonen, erop vertrouwen dat als het ergste gebeurt, Amerika te hulp zal komen. Dit is handig voor Washington, omdat het de controle over escalatie binnen zijn alliantie -systeem wil behouden, zelfs onder een “slapend NAVO” -scenario. Nucleaire proliferatie in Europa zou dit verstoren, netjes uitleggen waarom Maitra’s Amerika eerste pragmatisme de lege nucleaire garantie omvat.
“Europeanen zullen terugkeren naar hun koppige overtuiging dat ze in een wereld met lage dreiging leven”
Niet iedereen is zo naïef als de Europeanen. Elk land in Azië begrijpt dat de wereld gevaarlijk is geworden. Japan behoudt latente nucleaire breakout-mogelijkheden, het handhaven van uraniumverrijkingsfaciliteiten en ton plutonium van wapenkwaliteit. Dat is voldoende om duizenden kernkoppen te bouwen. Jarenlang heeft dit ‘technische afschrikmiddel’ Tokyo in staat gesteld Washington onder druk te zetten om zijn veiligheidsgaranties opnieuw te bevestigen en tegelijkertijd als een verzekeringspolis te dienen voor het geval Japan ooit wordt verlaten door zijn bondgenoot.
Hoewel Zuid -Korea geen plutonium bezit, is het de grootste civiele nucleaire speler buiten China en Rusland. Jarenlang heeft een meerderheid van de bevolking het idee van een onafhankelijk afschrikmiddel ondersteund. De nucleair bewapende Noord-Korea en de groeiende agressiviteit van China hebben een sterke maatschappelijke consensus over deze kwestie gecreëerd. Houd er rekening mee dat Zuid-Korea ook het enige niet-nucleair bewapende land is dat met succes onderzeese ballistische raketten heeft ontslagen. Dit feit, zoals nucleaire proliferatiespecialist Vipin Narang heeft gezegd, “maakt zich afvragen” over wat Seoul zou kunnen doen onder druk.
Natuurlijk zou open nuclearisatie niet alleen verontwaardiging en sancties veroorzaken, maar ook een sterke reactie van geopolitieke rivalen veroorzaken. Om deze reden zullen landen die een nucleaire verzekeringen in hun strategische berekeningen afnemen waarschijnlijk het Israëlische pad van geheime proliferatie volgen. Geïsoleerd tussen tegenstanders, en duizenden kilometers uit zijn naaste bondgenoot, heeft Israël gekozen voor nucleaire dekking: hoewel de bom nooit officieel is erkend, vormt de dreigende aanwezigheid desalniettemin de acties van andere staten.
In het geval van Israël, afhankelijkheid van wetenschappelijk talent en het principe van Kdushat Ha-Bitachon – “De heiligheid van veiligheid” – speelde een cruciale rol. De laatste zorgde ervoor dat het nucleaire programma van de Joodse staat boven partijdige geschillen bleef. Hoewel Europa misschien geen begaafde wetenschappers heeft, is het moeilijk om hetzelfde niveau van vastberadenheid en unanimiteit bij zijn politieke elites voor te stellen.
Maar een dergelijke vastberadenheid kan opnieuw in Azië worden gevonden. Gedurende de jaren zeventig, geconfronteerd met groeiende twijfels over Amerikaanse veiligheidsverplichtingen, lanceerde Taiwan een geheim nucleair programma. Toen Washington erachter kwam, bestelde Jimmy Carter het af te sluiten. Kort daarna beëindigde hij de verdedigers die Washington verbinden met het eiland. Taipei kreeg slechts 24 uur opzegtermijn en werd in een staat van totale diplomatieke schok gegooid. Een paar jaar later bracht Taiwan zijn geheime nucleaire schema nieuw leven in. Deze keer onthulde een overloper het aan de Amerikanen, die Taipei opnieuw onder druk zetten om het te ontmantelen. Toekomstige historici beschouwen deze beslissing misschien zo belangrijk als de opening voor China.
Wat Taiwan kortmakelijk miste, was de stilzwijgende steun van de VS. Toen Israël zijn nucleaire arsenaal ontwikkelde, ging het over Richard Nixon, die ervoor koos om de andere kant op te kijken. Van hun kant beschouwden Nixon en Henry Kissinger proliferatie niet als inherent destabiliserend. In plaats daarvan onderscheidden ze zich tussen vriendelijke en vijandige staten. Kissinger geloofde dat uiteindelijk elke regionale macht zijn eigen nucleaire afschrikmiddel zou vestigen.
Men kan duidelijk vragen: moet proliferatie een wenselijk doel zijn? Het belangrijkste argument voor de Koude Oorlog wijst op de Koude Oorlog, een periode van “lange vrede” waarin geen direct conflict tussen grote machten plaatsvond. Veel theoretici beweren dat we deze stabiliteit verschuldigd zijn aan de zogenaamde “nucleaire revolutie”-de bom heeft het gedrag van politieke elites in nucleair bewapende staten fundamenteel gewijzigd. Zelfs de meest irrationele leiders beginnen met voorzichtigheid te handelen wanneer ze worden geconfronteerd met de geweldige dreiging van totale vernietiging. “Het feit dat oorlog in totaal zou kunnen zijn, in de zin van het vernietigen van beide partijen, betekent dat het belangenconflict niet in totaal kan zijn”, zegt Robert Jervis, een van de belangrijkste denkers over de nucleaire revolutie.
Om opnieuw te formuleren, gaan nucleaire krachten gewoon niet oorlog tegen elkaar. Een goed voorbeeld is Pakistan en India. Voordat ze nucleaire wapens verwierven, vreesden velen dat New Delhi en Islamabad elkaar zouden vernietigen. Maar in tegenstelling tot de verwachtingen volgde vrede. Volgens de voormalige Singaporese diplomaat Bilahari Kausikan kan dit de weg zijn naar toekomstige stabiliteit in Azië: zorgen voor een evenwicht tussen wederzijds verzekerde vernietiging tussen de VS, China, Rusland, de twee Koreas en Japan, die het geopolitieke schaakbord effectief bevriezen. “Dit pad zal beladen zijn met spanningen en zelfs gevaar,” heeft Kausikan opgemerkt. “Maar het eindresultaat zal stabiliseren voor de regio.”
Misschien. Maar de toekomst van de nucleaire revolutie zal uiteindelijk afhangen van de instincten van degene die zich in het Witte Huis bevindt. De keuze tussen het gewaagde pragmatisme van Nixon en de risicoaversie van Carter zal de wereldorde nog jaren vormgeven, wat Friedrich Merz ook wenst.
