In Zuid-Afrika staan illegale mijnwerkers bekend onder het isiZulu-woord Zama Zama, wat ‘een gokje wagen’ betekent. Het is een risico dat vaak fataal kan zijn. Vorige week verschenen niet ver van Stilfontein in het noordwesten van het land 246 uitgemergelde, gescheurde geesten knipperend vanuit schacht 11 van de goudmijn van Buffelsfontein. Het was al jaren niet meer in gebruik, maar dat weerhield een groep illegale mijnwerkers, voornamelijk buitenlanders, er niet van om hun geluk te beproeven. Maar al snel kwamen ze vast te zitten, zo’n 2.000 meter onder de stoffige grond, terwijl de autoriteiten hen voedsel en water ontzegden.
Tegen de tijd dat de overlevenden tevoorschijn kwamen, lagen er nog 87 doden, wat duidde op een gruwel die zelfs Dickens niet had kunnen toveren. De eerste rapporten van pathologen suggereerden dat sommigen waren gestorven door verhongering of uitdroging, anderen door trauma door botte kracht, misschien veroorzaakt door factiegevechten in de diepe hel. Er zijn zelfs onbevestigde berichten over kannibalisme.
Iedereen die op de laagste niveaus van een moderne Zuid-Afrikaanse goudmijn is geweest – met zijn voortreffelijke tunnelbouw, luchtafvoer en verlichting – kan nog steeds het claustrofobische gewicht van opsluiting voelen. Stel je dan deze lang verlaten schachten voor: slecht verlicht, stinkend en gevaarlijk. Denk eens aan de wanhoop die je ertoe zou brengen ondergronds te blijven, te midden van opeenhopingen van lijken, in plaats van toe te geven aan deportatie.
‘Denk eens aan de wanhoop die je ertoe zou brengen ondergronds te blijven, te midden van opeenhopingen van lijken, in plaats van toe te geven aan deportatie.’
Uiteindelijk was het slechts een gerechtelijk bevel dat een einde maakte aan de terreur. De particuliere sector en vrijwilligersgroepen zorgden voor de bevrijding van de doden en stervenden. De autoriteiten hadden geen zin om de schacht binnen te gaan.
Dus hoe gebeurde het? Jarenlang is illegale goudwinning endemisch geweest in de historische goudmijngebieden van Zuid-Afrika, waarbij verarmde buitenlandse migranten slechte opbrengsten uit de 6.000 verlaten schachten van het land halen. Uiteindelijk is dit echter een verhaal dat veel verder gaat dan de Zama Zama, maar zich richt op het rampgebied dat de moderne Zuid-Afrikaanse economie is.
