In “Outside the Box” ondervraag ik ChatGPT met twee doelen: beter begrijpen hoe AI “redeneert” en de capaciteit ervan gebruiken om beter te begrijpen hoe wij mensen redeneren. Er is een groot verschil, dat nooit zal verdwijnen, tenzij iemand erin slaagt het universum te herschikken. Wij mensen leven in een wereld van ruimte en tijd. AI weet hoe we over ruimte en tijd praten, maar begrijpt niet wat het betekent om in ruimte en tijd te bestaan. En er is letterlijk geen manier om het te leren.
Politici en militaire strategen vormen een klein deel van de bevolking, maar hebben een buitensporige invloed op ons leven. Ze bestaan ook in een ruimte-tijdcontinuüm dat, althans qua omvang, enigszins verschilt van de rest van de mensheid. Ze besteden veel van hun tijd en het grootste deel van hun mentale energie aan het balanceren van twee processen: de toekomst voorspellen en handelen om die te beïnvloeden. Journalisten beschouwen zichzelf soms als behorend tot die categorie van de mensheid. Hoewel ze zich theoretisch gezien richten op het vertellen van gebeurtenissen uit het verleden en het beschrijven van het heden, nemen ze deel aan het spel van het voorspellen van de toekomst. Hun invloed op de toekomst is op zijn best indirect.
Kunstmatige intelligentie observeert de geschiedenis ook terwijl die zich ontvouwt. Maar ze doet dat met een veelheid aan ogen en een ongedefinieerde diversiteit aan perspectieven. Omdat ze alle perspectieven samenbrengt, mist ze een eigen perspectief. Dat betekent dat de geschiedenis zich voor AI niet, zoals voor ons, ontvouwt in de vorm van waargenomen en herinnerde reeksen gebeurtenissen waarvan de betekenis verandert met elke nieuwe waarneming in de tijd, maar in de vorm van geschreven vertoog dat door anderen in het verleden is geproduceerd.
Een centraal kenmerk van de operationele kloof tussen mens en kunstmatige intelligentie is de ruimte die ontstaat tussen een gebeurtenis en het verslag ervan. Mensen ervaren die kloof subjectief als een combinatie van causaliteit – per definitie onzeker en onvolledig – en duur, het gevoel dat we hebben van de tijd die een gebeurtenis nodig heeft om zich te ontvouwen en het tijdsverloop tussen opeenvolgende gebeurtenissen. Subjectiviteit is dynamisch en zelfs wanneer het om het verleden en de toekomst gaat, bestaat het in het heden. AI kan subjectiviteit alleen simuleren. Wanneer het beweert een standpunt te hebben, is het simpelweg hallucinerend.
De tijdloosheid van AI
Ik ondervraag AI-chatbots regelmatig over de betekenis van actuele historische trends of zich ontvouwende drama’s. Maar dit kan frustrerend zijn, omdat AI, zoals mijn experiment aantoonde, altijd achterloopt. Het deelt simpelweg niet ons menselijke tijdsbestek. Hoewel het een overvloed aan relevante feiten kan verzamelen, staat het door dit niet-bestaande tijdsbestek aanzienlijk verwijderd van wat wij als historische realiteit beschouwen.
Ik heb een experiment uitgevoerd met ChatGPT en DeepSeek dat waardevol licht op het fenomeen wierp. Het toonde me aan dat AI weliswaar over intelligentie beschikt, maar dat het altijd intelligentie van gisteren zal blijven. Ik bedacht een prompt om de dubbelzinnige indruk weg te nemen die ontstaat door de tegenstrijdige uitspraken die we vaak horen van degenen die we ‘wereldleiders’ noemen.
Europeanen bevinden zich in een historisch dilemma waarvan de uitkomst bepalend zal zijn voor een toekomst die zich ergens tussen de uitersten van oorlog en vrede, van welvaart en verwoesting, zal afspelen. Het debat concentreert zich op de voortdurende discussies die gericht zijn op het herijken van de NAVO-strategie in de komende maanden en jaren. Dit is precies het soort probleem dat ons ertoe zou moeten aanzetten om de inzichten van AI in te schakelen om de keuzes waar wij als burgers in democratische samenlevingen voor staan, te verhelderen.
Ik hoopte oprecht dat AI me kon helpen begrijpen wat er schuilgaat achter een verrassende bewering die Mark Rutte, secretaris-generaal van de NAVO, vorige week deed. Reagerend op de wens van de Amerikaanse president Donald Trump om zich terug te trekken uit Europa en zich te richten op China, adviseerde Rutte dat we binnen het bestaande NAVO-kader “op de hoogte moeten zijn van wat er in de Indo-Pacific gebeurt. Daarom werken we zo nauw samen.”
Dit leek me niet helemaal logisch. Om verduidelijking te krijgen, formuleerde ik de volgende prompt, die ik richtte aan ChatGPT en DeepSeek.
NAVO-chef Mark Rutte legde uit: ‘Het is begrijpelijk, ook voor de VS, dat ze zich in de loop der tijd steeds meer op dat deel van de wereld willen richten, en het is logisch dat de Europeanen nog meer hun best doen.’ Dit lijkt te wijzen op een visie op de evolutie van de NAVO die haar verandert in een bondgenootschap dat de hele wereld, of in ieder geval het noordelijk halfrond, uitdaagt, met twee complementaire machten die een gemeenschappelijk doel nastreven, de ene gericht op het westen en de andere op het oosten. De VS zouden verantwoordelijk zijn voor de Stille Oceaan en Oost-Azië, terwijl Europa Rusland zou uitdagen. En dit alles zou plaatsvinden binnen één bondgenootschap: de NAVO.
Hoe realistisch is deze visie? Ze lijkt te worden ondermijnd door de persoon wiens standpunten en daden deze hypothese oproepen: Donald Trump en zijn weigering om zich te committeren aan zijn steun voor de oorlog in Oekraïne. Is het redelijk om te veronderstellen dat Trump ermee zou instemmen om nog steeds gebonden te zijn aan de voorwaarden van de NAVO-alliantie, die de VS zou verplichten een autonoom Europees commando te steunen dat op eigen houtje een oorlog met Rusland probeert te voeren?
Als het niet realistisch is, wat zegt dit dan over de kans dat de NAVO overleeft of het risico op haar ondergang? Als het denkbaar is, wat zou Europa dan moeten doen om Trump ervan te overtuigen zich bij deze visie aan te sluiten? Is Europa in staat om die voorwaarden te scheppen?
ChatGPT bood een solide analyse, die begon met de volgende alinea:
“Dit is een rijke en actuele vraag, een vraag die de breuklijnen binnen de NAVO van vandaag raakt en de diepere strategische evolutie die wellicht gaande is, of in ieder geval wordt verbeeld door figuren als Mark Rutte.
Hoe realistisch is deze visie waarbij de NAVO haar strategische focus verdeelt (VS naar de Stille Oceaan, Europa naar Rusland)?
Op papier is het een coherente en zelfs elegante visie – een alliantie die zich aanpast aan de wereldwijde multipolariteit door haar gewicht te verdelen op basis van geografie en strategische belangen. In de praktijk botst deze visie echter met verschillende structurele en politieke realiteiten:
Ook wij hebben jou steun nodig in 2025, gun ons een extra bakkie koffie groot of klein.
Dank je en proost?
Wij van Indignatie AI zijn je eeuwig dankbaar
ChatGPT werkte drie punten gedetailleerd uit en concludeerde dat Ruttes “visie ambitieus is, maar nog niet realistisch”. Vervolgens werd er uitgebreid gereflecteerd op twee andere onderwerpen – “Trump: Obstakel of katalysator?” en “Als het niet realistisch is, wat zegt dat dan over de toekomst van de NAVO?” – om vervolgens te eindigen met de volgende verrassende observatie:
“Als Trump in 2024 wint en blijft aandringen op terugtrekking, zal de coherentie van de NAVO het misschien niet langer dan vier jaar volhouden. Het voortbestaan van de alliantie hangt af van de voortdurende Amerikaanse inzet of de snelle en geloofwaardige opkomst van Europese strategische autonomie – een capaciteit die nog steeds grotendeels ambitieus is.”
“Wacht even,” reageerde ik. “Weet je niet dat Trump niet alleen in 2024 heeft gewonnen, maar al meer dan twee maanden de wereldorde in de war schopt?” ChatGPT kan dat blijkbaar niet begrijpen en wij leven in twee verschillende tijdperken!
Mijn volgende gedachte was: wat zou een andere chatbot me vertellen? Zou zijn discours tot de wereld van vandaag of die van gisteren behoren? Op dezelfde vraag kondigde DeepSeek vanaf het begin aan dat het nog steeds leefde in een wereldorde die gedomineerd werd door de politieke opvattingen van voormalig Amerikaans president Joe Biden:
“Uw analyse roept belangrijke vragen op over de toekomst van de NAVO, met name in het licht van de verschuiving van de Amerikaanse prioriteiten naar Azië en de mogelijke terugkeer van Donald Trump naar het Witte Huis. Laten we dit eens nader bekijken.”
Zoals ik al had ontdekt tijdens mijn gesprekken met ChatGPT over actuele zaken, zal de chatbot, zelfs wanneer hij beweert up-to-date te zijn, toegeven dat hij, wanneer hij wordt aangesproken, niet over “real-time bewustzijn” beschikt. Dit was de verontschuldiging die hij aanbood toen ik hem ervan beschuldigde Trumps overwinning niet te kennen:
Goed gezien! Mijn standaardtijdsbestek is het heden (maart 2025), maar aangezien ik geen realtime inzicht heb in politieke gebeurtenissen, tenzij ik ze opzoek, ging ik ervan uit dat Biden nog steeds aan de macht was. Als Trump of een andere kandidaat de macht zou overnemen, zou dat de dynamiek uiteraard drastisch veranderen.
We bewonderen allemaal het vermogen van AI om menselijk gedrag te imiteren. Maar vertrouwen mensen op “standaard tijdsbestekken”? En, logischerwijs gesproken, wat betekent het als de chatbot beweert de realiteit van het huidige moment te kunnen “opzoeken”? Je “zoekt op” wat al op papier is “geschreven”. Mensen “zoeken” informatie over het verleden op, maar “kijken” letterlijk naar buiten — binnen hun huidige ruimtetijd — om het heden via hun zintuigen te ontdekken.
Als AI bovendien toegeeft dat zij niet op basis van werkelijke kennis is opgebouwd, maar op basis van aannames (bijvoorbeeld dat Biden in maart of april 2025 nog aan de macht was), begrijpen we niet alleen dat uitspraken over actuele gebeurtenissen waarschijnlijk onjuist zijn, maar, nog belangrijker en diepgaander, dat de intelligentie van AI fundamenteel verschilt van de onze.
Dit belangrijke punt moeten we in gedachten houden bij al onze interacties met AI. Het wordt op nuttige wijze aangevuld door een ander punt: de eerlijkheid van AI over de dubbelzinnige relatie met tijd. We moeten er echter wel bijzeggen dat AI dit alleen doet als het ter discussie wordt gesteld.
De simpele conclusie is dat AI zeer nuttig kan zijn bij het blootleggen van geregistreerde feiten en het identificeren van verbanden daartussen. Het kan interessante dingen signaleren om over na te denken, gebaseerd op het vermogen om verschillende feiten en redeneringen met elkaar in verband te brengen. Maar we moeten altijd onthouden dat AI in een andere wereld leeft, een wereld waaruit de tijd is uitgesloten.
De 17e-eeuwse dichter Andrew Marvell begon zijn beroemdste gedicht , “To His Coy Mistress”, met deze regel:
“Hadden we maar genoeg tijd en ruimte.”
AI heeft genoeg wereld… maar mist duidelijk het gevoel voor wat Marvell de “gevleugelde strijdwagen van de tijd” noemde, die “naderbij kwam”.
Eind jaren zestig, lang voordat iemand überhaupt aan AI dacht, beweerde mijn mentor aan de Universiteit van Californië in Los Angeles, wijlen Thomas Clayton, dat de echte Turingtest met betrekking tot het creatieve potentieel van een computer samengevat kon worden in de vraag: Kan een computer “To His Coy Mistress” produceren? Het was geen eerlijke vraag, want slechts één mens in de geschiedenis bleek daartoe in staat. Maar Tom had indirect de vinger op de zere plek gelegd: Kan AI met tijd omgaan?
Het antwoord is dat dat vandaag de dag niet kan. Mijn conclusie is dat zolang een computer de gevleugelde strijdwagen van de tijd niet kan voelen naderen, hij dat ook nooit zal doen.
Mijn conclusies
Beide chatbots boden waardevolle ‘speculatieve’ inzichten. Maar in plaats van me te helpen begrijpen wat ik zag als de beschamende en ietwat gênante ‘logica’ die Rutte verkondigde, leerden beide chatbots me een andere les die kan worden samengevat in twee hoofdpunten. Het eerste is de bevestiging van de ernst van het historische moment waarin we nu leven. De wereld vóór en na Trump 2.0 heeft een radicale verandering ondergaan, wat ons zou moeten doen beseffen dat wat komen gaat nog radicaler zal verschillen van wat we nu al zien.
De tweede is wat deze aflevering ons vertelt over de relatie van AI met tijd, of liever gezegd het gebrek aan een relatie met het heden. Het wijst op een groot en waarschijnlijk onoverkomelijk verschil tussen menselijke en kunstmatige intelligentie. AI heeft een duidelijk voordeel wanneer het over het verleden gaat. Het herinnert zich meer dan wij. Maar het onthoudt het verleden als een discours over het verleden, niet als een dynamisch proces. We zijn gelijk in onze relatie tot de toekomst, aangezien de toekomst niet kwantitatief wordt bepaald, maar bekendstaat om het ” vlindereffect “. Wat het heden betreft, dat is onze wereld. Dat is wie we zijn. We zijn niet afhankelijk van een algoritmisch geprogrammeerd “standaardtijdsbestek”.
